Claudio Monteverdi en zijn ‘Tancredi e Clorinda’

Venetië is de plek waar de eerste commerciële, voor iedereen toegankelijke operaproducties zijn opgezet. De weg werd daarvoor vrijgemaakt nadat het genre zijn eerste ontwikkeling had doorgemaakt in private academies en paleizen in Florence en Mantua. Claudio Monteverdi is de bekendste operacomponist die aan de wieg van de commerciële opera in Venetië stond.

Als kapelmeester van de San Marco en muzikale erfgenaam van Willaert en Gabrieli zou Monteverdi uitgroeien tot een van de grootste componisten die de westerse muziekgeschiedenis heeft voortgebracht. Zijn madrigalen, de kerkmuziek, de opera’s: stuk voor stuk worden de werken van Monteverdi beschouwd als uitingen van een geniale geest met het Combattimento di Tancredi e Clorinda uit de Madrigali guerrieri et amorosi als hoogtepunt uit zijn oeuvre.

Noodlottige strijd tussen Tancredi en Clorinda

Met veel effect toonzet Monteverdi in het Combattimento de noodlottige strijd tussen de twee geliefden Tancredi en Clorinda, met een hartverscheurend resultaat tot gevolg. De tekst komt uit Torquato Tasso’s epos La Gerusalemme liberata, dat voor het eerst in 1581 in complete vorm door Tasso werd gepubliceerd. Het groots opgezette dichtwerk is gesitueerd tijdens de eerste kruistocht aan het einde van de elfde eeuw. Uit de vele episodes koos Monteverdi voor die van het gevecht tussen Tancredi en Clorinda. Tancredi, de christelijke ridder, was eerder al verliefd geworden op Clorinda, de Ottomaanse krijgster, toen hij haar zonder dat zij het doorhad bij een beekje observeerde. Later, in de scène die Monteverdi koos voor het Combattimento, treft hij haar in gevecht tegenover zich, niet wetend dat er in het harnas een vrouw schuilgaat, laat staan Clorinda. Pas nadat hij haar – zo blijkt later – dodelijk heeft getroffen en zij hem vraagt haar te dopen en haar helm afneemt, wordt de tragische werkelijkheid duidelijk. Liefde, geweld, dood en tragiek: Monteverdi wist heel goed wat dramatisch potentieel had.

De componist nam het Combattimento in 1638 op in zijn achtste boek met madrigalen, de Madrigali guerrieri et amorosi (‘oorlogs- en liefdesmadrigalen’). In het voorwoord beschrijft hij de omstandigheden van de eerste uitvoering in het Venetiaanse Palazzo Mocenigo, waarschijnlijk tijdens het carnaval van 1624. Bijzonder is dat Monteverdi de scenische manier beschrijft waarop die uitvoering van de opera plaatsvond: Clorinda komt te voet en geharnast op, gevolgd door Tancredi op wat waarschijnlijk een soort namaak-paard voor theatergebruik was.

Oorspronkelijke locatie van de uitvoering

Het Combattimento is een emblematisch voorbeeld van de zeventiende-eeuwse experimenten met verschillende vormen van muziektheater. De manier waarop hij de ‘aardse’, menselijke, poëtische tekst van Tasso in muziek heeft weten te veranderen, heeft hem veel erkenning opgeleverd, die vandaag de dag nog steeds doorklinkt in oudemuziekprogramma’s in grote concertzalen en –theaters. Toch zijn sommige muziekliefhebbers van mening dat dergelijke muzikale experimenten, met de theatraliteit en de ruimte die ze ademen, nauw verbonden moeten blijven aan de locatie waar ze oorspronkelijk werden uitgevoerd. Omgekeerd lenen experimenten zich er evengoed voor zichzelf aan te passen aan een alternatieve ruimte. Ironisch genoeg was men daarover in vroegere tijden praktischer: als er een stem ontbrak, werd die vervangen door een instrument, als de toonhoogte te hoog was werd die verlaagd, als de Doge ziek was en niet meer naar zijn plek bovenop de eregalerij kon komen, werd simpelweg de hele muzikale organisatie aan zijn behoeftes aangepast.

~ Tijdschrift Oude Muziek nr.3 – augustus 2016
Muzikaal theater met Marco Mencoboni – In de ban van Monteverdi’s madrigalen

Van 26 augustus tot en met 4 september vindt in muziekcentrum TivoliVredenburg en op de mooiste historische locaties van de Utrechtse binnenstad Festival Oude Muziek 2016 plaats. De 35ste editie van het grootste oudemuziekfestival ter wereld staat in het teken van La Serenissima – 1000 jaar muziek uit de Republiek Venetië. Daarin Onderdeel van het festival is het dagelijkse en gratis toegankelijke fringeprogramma met jong oudemuziektalent.

Links
Website Festival Oude Muziek 2016
Festivalschema 2016
Festivalbrochure 2016