Clément van Maasdijk, de eerste Nederlander die omkwam bij een vliegtuigongeluk

De Nederlandse luchtvaartpionier Clément van Maasdijk maakte in 1910 als een van de eerste Nederlanders boven ons land een vlucht met een gemotoriseerd vliegtuig. Tragisch genoeg kwam hij later datzelfde jaar om het leven tijdens een vliegweek in Arnhem, waarmee hij de eerste Nederlandse luchtvaartdode werd…

In Heerenveen is een gedenkteken voor de Nederlander te vinden, maar niet omdat hij daar geboren werd. De in Den Haag geboren Clément van Maasdijk nam in 1910 in de Friese plaats deel aan een vliegdemonstratie. Het was de bedoeling dat Van Maasdijk in Heerenveen, als eerste Nederlander ooit, met een gemotoriseerd vliegtuig een vlucht boven Nederlands grondgebied zou maken.

Afgetroefd door Jan Hilgers

De luchtvaartpionier werd op het laatste moment echter afgetroefd. Twee dagen voordat de piloot het luchtruim zou kiezen, maakte Jan Hilgers in Ede al een vlucht. Deze laatste piloot is daarom de geschiedenisboeken ingegaan als de eerste Nederlander die met een gemotoriseerd vliegtuig in eigen land een vlucht maakte. Toen Hilgers zijn historische vlucht maakte, had hij overigens nog helemaal geen vliegbrevet. Hij volgde in deze periode nog lessen in Frankrijk, maar werd snel teruggeroepen naar Nederland toen men hoorde dat Van Maasdijk van plan was een vlucht te maken. Hilgers moest kost wat kost de eerste zijn. Omdat de piloot nog weinig ervaring had, beperkte hij zich boven Ede tot enkele rechte vluchten die slechts enkele minuten duurden. Geen grote show dus, maar de eerste was hij wel.

Clément van Maasdijk liet zich hierna niet kisten en koos op de afgesproken datum alsnog het luchtruim. Onder toeziend oog van ruim vierduizend toeschouwers, veel meer dan het handjevol toeschouwers die Hilgers boven Ede hadden zien vliegen. En hoewel Van Maasdijk dus was afgetroefd, was men in Heerenveen nog altijd trots op de durfal. Er werd een straat naar de luchtvaartpionier vernoemd en er kwam dus een monument: een gedenkzuil met daarin een reliëfportret van de piloot, vervaardigd door beeldhouwer Pier Pander. De tekst erop luidt:

Hier werd van 31 juli tot 4 augustus 1910 voor het eerst in Nederland gevlogen door een zijner zonen. C. van Maasdijk 1885-1910.

Na zijn vlucht in Heerenveen, koos Clément van Maasdijk nog verschillende keren het luchtruim. Later die maand gaf hij bijvoorbeeld enkele presentaties in Den Haag. Vanwege ongunstige weersomstandigheden waren die operaties echter niet al te succesvol.

Fatale vlucht boven Arnhem

Helemaal verkeerd ging het eind augustus voorafgaand aan een vliegweek in Arnhem. De inmiddels bekende vliegenier zou hier een demonstratie geven. Aan de vooravond van het evenement besloot hij een proefvlucht te maken, die onder meer werd gadegeslagen door het organisatiecomité, enkele monteurs, journalisten én zijn verloofde. Tijdens de vierde omgang ging het echter mis. Zijn toestel, een Sommer dubbeldekker, begon te schommelen en stortte uiteindelijk neer op de Warnsbornse heide. Van Maasdijk werd geplet door de motor en was naar verluidt op slag dood. Het Dagblad van Noord-Brabant deed daags na het dodelijke ongeval als volgt verslag:

Reeds gedurende de eerste ronde van het korte circuit helde de machine over. Als gevolg daarvan trachtte Van Maasdijk het evenwicht te herstellen. Men zag hem rukken en trekken. Toen nam hij een draai en plots… viel het vliegtuig van een hoogte van 50 meter loodrecht naar beneden.

De aviateur lag het eerst op den grond, waar de motor hem op de borst viel en hem tevens een weinig aan den slaap verwondde. Eerst tegen half acht werd hij naar Arnhem vervoerd. De emotie in Arnhem is ontzettend. Trouwens, in heel Nederland zal men met ontsteltenis deze vreeselijke gebeurtenis vernemen. In plaats van een feestdag was het gisteren in Arnhem een dag van rouw.

Clément van Maasdijk ging zo de geschiedenis in als het eerste luchtvaartslachtoffer in Nederland. De piloot kreeg zijn laatsste rustplaats op begraafplaats Moscowa in Arnhem. Op de plek van het ongeval is tegenwoordig een gedenksteen te vinden. En op verschillende plekken in Nederland zijn straten naar de ongelukkige luchtvaartpionier vernoemd.

Eerste vlucht boven Nederland

De vluchten van Hilgers en Van Maasdijk waren zeker historisch: de meeste toeschouwers hadden nog nooit een vliegtuig zijn vliegen. Toch waren dit niet de eerste vluchten boven Nederland. Op 27 juni 1909 was de Frans-Russische graaf De Lambert de eerste die een vliegtuig boven Nederlands grondgebied bestuurde. Deze vlucht met een Wright Flyer duurde slechts 3,5 minuten.

Het initiatief voor deze vlucht kwam van de directeur van een suikerfabriek in Etten-Leur. Een bescheiden gedenknaald aan de Rijsbergseweg in de Brabantse plaats herinnert sinds 1935 aan de historische gebeurtenis.

Clément van Maasdijk had zich niet direct laten inspireren door graaf De Lambert. Hij vatte het plan op aviateur te worden nadat hij in 1909 een andere Franse piloot, ingenieur Lefebvre, een demonstratie had zien geven boven zijn geboortestad Den Haag. De Nederlander bestelde hierna in Frankrijk een Blériot XII en probeerde zijn vliegbrevet te bemachtigen. Tijdens een van de eerste vluchten ging het al flink mis. Van Maasdijk stortte neer, maar overleefde dit ongeval wel. Het vliegtuig van de luchtvaartpionier was echter wel zwaar beschadigd. De motor bleek nog wel bruikbaar. De Nederlander monteerde deze in de Sommer-tweedekker waarmee hij enige tijd hierna zijn brevet haalde. En waarmee hij nog wat later bij Arnhem neer zou storten…

Bronnen ▼