Franz von Werra (1914-1941) – Duitse gevechtspiloot uit de Tweede Wereldoorlog

Franz von Werra verwierf tijdens de Tweede Wereldoorlog grote naamsbekendheid omwille van het feit dat hij de enige Duitse piloot was die erin slaagde te ontsnappen uit een Canadees krijgsgevangenkamp en terug te keren naar Duitsland. Het relaas:

Von Werra’s turbulente jeugd

De jonge Franz Xavier von Werra, zoals zijn naam voluit luidde, werd binnen een kroostrijk gezin op 13 juli 1914 geboren in Leuk, een stadje in het Zwitserse kanton Wallis. Kort na diens geboorte kreeg het gezin te kampen met zware financiële moeilijkheden en kon het niet meer instaan voor de opvang en opvoeding van al hun kinderen. De twee jongsten, de toen amper vijftien maanden oude Franz en zijn vierjarig zusje Emma werden dan ook na bemiddeling geadopteerd door de von Habers, een bevriend echtpaar uit Duitsland.

Toen Franz op achttienjarige leeftijd per toeval de ware toedracht over zijn afkomst vernam, vluchtte hij halsoverkop het huis uit naar Hamburg waar hij als verstekeling aan boord van een cargo inscheepte naar de Verenigde Staten. Na enkele weken legde het cargoschip in de Nieuwe Wereld aan, waar hij werd opgewacht door zijn adoptievader die hem kon overtuigen terug te keren naar huis. Bij zijn aankomst in Duitsland nam Franz echter het besluit zijn oorspronkelijke familienaam aan te nemen. Zijn adoptienaam Franz Xavier Carl von Haber liet hij veranderen in Franz Xavier von Werra. Tussen hem en zijn adoptieouders kwam het nooit meer echt goed en begin 1936 nam von Werra als kandidaat piloot dienst bij de Luftwaffe.

De oorlogsjaren

Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog had von Werra al een tweetal jaar eerder zijn vliegbrevet behaald en nam hij als gevechtspiloot deel aan de invasie van Polen. Kort daarna werd hij ingedeeld bij het “3de Jagdgeschwader”, een jachteskader uitgerust met het nieuwste model Messerschmitt Bf 109E waarmee hij begin mei 1940 tijdens de Franse campagne zijn eerste overwinningen behaalde.

Op 5 september 1940 keerde het geluk hem tijdens de Slag om Engeland echter de rug toe. Von Werra’s Messerschmitt werd boven het graafschap Kent neergehaald en de piloot zelf werd krijgsgevangen genomen. Nog tijdens zijn overbrenging naar een nabijgelegen kazerne probeerde von Werra al een eerste keer te ontsnappen. De poging mislukte en de piloot werd na verhoor opgesloten in het krijgsgevangenkamp van “Grizedale Hall” in Lancashire. Nauwelijks een maand later probeerde von Werra voor de tweede keer te ontsnappen maar werd na enkele dagen ingerekend en overgebracht naar een streng bewaakt krijgsgevangenkamp in Derbyshire, een provincie in de “East Midlands” van Engeland. Ook van daaruit ondernam hij al snel een nieuwe ontsnappingspoging waarbij hij probeerde op een RAF-basis een vliegtuig te stelen. Von Werra’s opzet mislukte evenwel alweer, maar deze keer vonden de Britten het welletjes geweest en begin januari 1941 werd hij op transport gezet naar een Canadees krijgsgevangenkamp nabij de noordkust van “Lake Superior” in Ontario.

Al vanaf zijn aankomst in Canada plande von Werra een nieuwe ontsnapping. Tijdens zijn overbrenging naar het krijgsgevangenkamp in Ontario wist hij zich aan de aandacht van de bewakers te onttrekken en bereikte na een barre tocht over de bevroren “St-Lawrence River” de grens met de Verenigde Staten die op dat ogenblik nog neutraal waren. Van daaruit ging het met de hulp van het Duitse consulaat in New York naar Mexico om vervolgens via Rio de Janeiro de oversteek te doen naar Spanje. Uiteindelijk bereikte von Werra op 18 april 1941 Berlijn waar hij als een held werd onthaald en tijdens een door de nazipropagandadienst op touw gezette ceremonie het Ridderkruis kreeg uitgereikt.

Hoe het von Werra verder verging

Al snel keerde von Werra terug in actieve dienst bij de Luftwaffe en werd aanvankelijk als groepscommandant van het “53ste Jagdgeschwalder” ingezet aan het oostfront. Niet voor lang want in de herfst van 1941 werd zijn jachteskader uitgerust met de nieuwe Messerschmitt Bf 109F en in het Nederlandse Katwijk ingekwartierd. Het was van daaruit dat hij op 25 oktober 1941 tijdens een oefenvlucht met zijn vliegtuig in zee neerstortte ten noorden van Vlissingen en om het leven kwam.

Franz von Werra’s spectaculaire ontsnappingstocht werd door de Britse regisseur Roy Ward Baker (1916-2010) verfilmd en in 1957 onder de titel “The one that got away” uitgebracht. De film is gebaseerd op het gelijknamige boek van Kendall Burt en James Leasor.

Ook interessant: De ontsnapping van Kriegsberichter Wim Sassen uit Fort Blauwkapel (1945)
Meer luchtvaartgeschiedenis

De film ‘The One That Got Away’ (1957)