Confessionalisme – Kenmerken en geschiedenis

Het confessionalisme is een religieuze politiek-maatschappelijke beweging die in Nederland en andere landen opkwam vanaf ongeveer 1870. Wat was het confessionalisme voor een beweging?

Politieke partijen die vandaag de dag nog als confessioneel aangemerkt kunnen worden, zijn het CDA, de ChristenUnie en de SGP. Deze partijen hebben iets gemeen, namelijk religieuze uitgangspunten en drijfveren om politiek te bedrijven.

Betekenis van de term

Het begrip confessionalisme bevat de term ‘confessie’, wat ‘bekentenis’ of geloofsbelijdenis betekent. Het gaat dus om gelovigen, zowel protestanten (gereformeerden en hervormden) als katholieken. Deze beide groepen begonnen zich in landen als Nederland en Duitsland vanaf ongeveer de jaren 1870 te roeren. Net als de arbeiders en vrouwen, streefden zij ook naar meer invloed en rechten vergeleken met andere bevolkingsgroepen.

Het confessionalisme in Nederland

In Nederland stond het confessionalisme als politiek-maatschappelijke beweging aan de basis van de verzuiling (ca.1880-1960), de verdeling van de maatschappij in ideologische groepen, namelijk protestanten, katholieken, liberalen (neutralen) en socialisten.

Het was de gereformeerde politicus en journalist Abraham Kuyper die met de oprichting van de eerste politieke partij van Nederland, de ARP (1879), en de oprichting van een protestants-gereformeerde universiteit, de Vrije Universiteit in Amsterdam (1880), de gereformeerde ’kleine luyden’ een stem gaf in politiek en maatschappij. Eigen media, zoals kranten en later eigen radio- en tv-omroepen (denk aan De Standaard, Trouw en de NCRV) gaven vorm aan wat later de Verzuiling is gaan heten. De katholieken gingen zich in reactie op de gereformeerden ook organiseren, onder leiding van Hendrik Schaepman. Ook zij richtten een eigen politiek beweging op (de – latere – RKSP), een eigen universiteit in Nijmegen en zetten eigen media (Volkskrant en KRO) op.

Ontzuiling

Vanaf de jaren 1960 begon, onder invloed van met name ontkerkelijking, groeiende welvaart en de televisie, het confessionalisme van binnenuit te eroderen. Dit proces wordt ook wel ontzuiling genoemd. Hierdoor zagen protestanten en katholieken in Nederland zich genoodzaakt samen te gaan werken in onder meer het in 1980 opgericht CDA. Ook televisiezenders als de NCRV en KRO zouden hun confessionele identiteit op termijn steeds meer gaan loslaten.

Bronnen ▼