Bij uitgeverij De Geus verscheen onlangs de Nederlandse vertaling van 14, een novelle over de Eerste Wereldoorlog van de in Frankrijk veel bejubelde schrijver Jean Echenoz. Een fascinerend boek, waarin het kleine menselijke verhaal van de Grote Oorlog centraal staat.
14 heeft vijftien hoofdstukken en 121 pagina’s. Geen lijvig werk dus maar een lichtvoetige novelle. Het boek vertelt het verhaal van Anthime, boekhouder in een Franse schoenenfabriek. Als hij op zondag een fietstochtje maakt met een boek op zijn bagagedrager, hoort hij plotseling de klokken luiden en beseft hij dat voor hem de oorlog begonnen is. Net als Charles, de arrogante onderdirecteur van de fabriek, wordt Anthime naar het front gedirigeerd.
Charles heeft ogenschijnlijk geluk. Hij mag toetreden tot de luchtmacht. Een legeronderdeel dat dan nog in de kinderschoenen staat en redelijk veilig lijkt. Aan het begin van de oorlog wordt de luchtmacht vooral gebruikt voor het uitvoeren van verkenningsvluchten. Komen vijandelijke toestellen elkaar in het luchtruim tegen, dan zwaaien de bemanningsleden vaak maar wat naar elkaar. Later geeft men de manschappen toch maar wat handwapens mee en weer wat later worden er mitrailleurs ingebouwd. Ook in de lucht, zo merkt Charles uiteindelijk, wordt vanaf dat moment een strijd op leven en dood gestreden.
Granaatscherf
Anthime, verliefd op Blanche, het liefje van Charles, belandt in de loopgraven, samen met enkele bekenden uit het cafĆ©. Voornamelijk boerenkinkels. In de modder weet Anthime uiteindelijk vijfhonderd dagen te overleven. Een granaatscherf maakt abrupt een einde aan zijn tijd aan het front. Hij verliest zijn rechterarm en schaamt zich bijna als hij merkt dat zijn strijdmakkers hem met zijn ‘prachtige verwonding’ feliciteren.
“Ze lieten hem allemaal blijken hoe jaloers ze waren op die goeie kwetsuur, een van de beste die je je kon voorstellen – die weliswaar ernstig was en je blijvend invalide maakte, maar in wezen niet ernstiger was dan allerlei andere, en waar iedereen naar hunkerde omdat het er zo een was die je voorgoed bij het front vandaan kon houden.”
Stinkende opera
De gedachten van een toevallige deserteur (“het idee om een stukje te wandelen, zich even aan die gore klerezooi te onttrekken”), het lot van een verdwaalde kat in een loopgraaf, het oorverdovende kabaal van een slag aan het front, het leven met een handicap, het lot van de thuisblijvers, de strijd tegen de luizen. Het zijn zomaar een paar zaken die in 14 aan bod komen. Niks nieuws zou je zeggen en dat beaamt Echenoz eigenlijk ook wel, die ergens terloops schrijft:
“(dit) alles is al duizend keer beschreven, dus misschien is het niet de moeite om nog langer stil te staan bij die smerige, stinkende opera. Misschien is het ook niet erg nuttig of relevant om de oorlog met een opera te vergelijken, vooral als je niet zo van opera houdt, ook al is die net als hij overweldigend, pompeus, buitensporig, vol langdradige passages, en ook al maakt die net als hij veel lawaai en is hij op den duur nogal saai.”
“Hun taak was (…): vermijden dat de soldaat de plaat poetst, ervoor zorgen dat hij zich echt wel gaat laten afslachten zoals dat betaamt.”
Echenoz schrijft prettig. Beeldend, literair, maar niet hoogdravend. Hij is vooral een groot verteller. Zijn 14 is wat mij betreft een echte aanrader.
Boek: 14 – Jean Echenoz
