De jeugd mag dan wel jong en fit zijn, jongeren moeten wel begrijpen dat die frisheid uiteindelijk echt eindig is. Het leven schrijdt voort en wanneer men gezond blijft en niet vroegtijdig sterft, wacht uiteindelijk onherroepelijk de gebrekkige ouderdom. Prentenmakers meenden er vroeger goed aan te doen jongeren goed van dit feit te doordringen. Dat blijkt bijvoorbeeld uit deze centsprent uit circa 1800 van illustrator Dirk van Lubeek, met de titel Trap des ouderdoms.
De trap heeft tien treden en heeft de vorm van een brug. Aanvankelijk gaat het allemaal de goede kant op, naar boven. De jongeling wint met de jaren aan kracht, gaat naar school, vindt een levenspartner en vervult een rol in het maatschappelijk leven. Maar zodra men eenmaal het vijftigste levensjaar heeft bereikt, is de piek wel bereikt en gaat het lichamelijk allemaal wat minder. Men daalt treetje voor treetje de trap af.
Hoewel lang niet alle mensen alle tien treden zullen bewandelen en dus de hoge leeftijd van honderd jaar zullen bereiken, staat wel vast dat voor ieder mens uiteindelijk de dood wacht. Onderaan de trap plaatste Van Lubeek daarom illustratief een wieg en een graf, met daartussen een afbeelding van Vadertje Tijd, met zijn bekendste attributen: de zandloper en de zeis. Op de brug vinden we verder de tekst:
“Van de wieg tot aan ’t graf legt den mensch dees loopbaan af.”
Dat deze centsprent bedoeld was voor de jeugd blijkt goed uit het belerende tekstje dat onderaan de Trap des ouderdoms is afgedrukt:
O mensch, wil merken: de tijd heeft vlerken
“Ziehier, geliefde jeugd, de trap van ‘s menschen leven:
De kindscheid huppelt voort langs paden van geneugt,
De jongelingschap komt aan, en wil naar vreugde streven,
Echter, onervaren, wijkt zij vaak van ’t pad der deugd.
Nu daagt de manbaarheid; ziedaar de denkkrachtjaren;
De mensch stapt langzaam voort; ‘t verstand verslapt, verdwijnt,
thans is ’t der grijsheids beurt met haar zilvren haren;
Het brein neemt langzaam af, als het leven ook verkwijnt.
O knaapjes wilt gij eens (doe ’t jarenwigt u bukken),
Op uw vervlogen jeugd nog lagchend nederzien,
Wilt dan, in vreugd en wee, de baan der deugd steeds drukken,
Zij is het, die op aard’ reeds hemelvreugd kan bieden.
Populair
De Trap des ouderdoms was zeker in de negentiende eeuw vrij populair, maar ook in de eeuwen daarvoor verschenen ze al op vrij grote schaal. Hieronder plaatsen we nog enkele willekeurige voorbeelden:
Memento mori
“Wat is van onze jeugd en van het ganse leven?
Het is, gelijk een stroom, in haasten weggedreven.
Het is gelijk een boom, die neder is geveld,
Het is gelijk een droom, die kranke zinnen kwelt.
Het enig, dat de ziel in dit geval verblijdt,
Dat is een zoet gepeins van welbestede tijd.
Er blijft niets aan den mensch, dan droeve nagedachten
Het eenig’ dat de ziel in dit geval verblijdt
is een herinnering aan welbesteden tijd.
Al wat het wakker oog, beschouwt aan alle zijden,
Dat wijst de mensch aan, wat eenmaal staat te lijden.
God laat ons elken dag, als in het kleine zien,
Wat eens ter zijner tyd de wereld zal geschien!
“Vol onschuld en vermaak, o knaapje! is uw leven,
het bloempje lacht u aan en bloeit voor uwe schreën:
Smaak vrolijk dat genot, weldra zal ’t u begeven,
Uw lagchend tijdperk vliegt als morgendamp daar heen.
Streef, rappe jongeling! de loopbaan vrolijk tegen,
Waar nutte werkzaamheid, eer en geluk u wacht;
Zet nimmer uwen voet op doodelijke wegen,
Maar wijdt aan ’t goede en schoon steeds al uw levenskracht.
Zoo stapt de man vol moeds de baan der eere biinnen,
Werkt voor de maatschappij, voor gade en teeder kroost;
Zijn vreugd ligt in het heil der dierbren, die hem minnen,
Wier liefde onder ’t leed der aarde hem vertroost.
De grijsaard nadert aan het graf der voorgeslachten,
Ras is zijn vreugd voorbij, en al zijn leed geleën;
Het reeds geopend graf schijnt minzaam hem te wachten,
Daar komt de dood en wekt – reeds is de sterfling heen.
Onderschrift:
Des menschen op en nedergangh valt d’eene soet en dander bangh.
Een ’trap des ouderdoms’ met vrouwen:
