Bij Uitgeverij Prometheus-Bert Bakker is een geheel herziene en geactualiseerde editie verschenen van het overzichtswerk Geschiedenis van de Nederlanden, onder redactie van J.C.H. Blom en E. Lamberts. Het boek, oorspronkelijk uit 1993, is geschreven door acht prominente Nederlandse en Belgische historici, en wordt op een enkele universiteit in het curriculum van de geschiedenisopleiding gebruikt. Dit schept verwachtingen omtrent de kwaliteit van dit werk.
Overzichtswerken die de geschiedenis van de Nederlanden behandelen – ‘Nederlanden’ in meervoud, dus het huidige Nederland en België – zijn zeldzaam. Dat feit alleen al rechtvaardigt de benadering waarvoor de redacteuren hebben gekozen. De doelgroep waar op gemikt wordt, bestaat uit zowel studenten (het boek wordt bijvoorbeeld gebruikt voor de opleiding geschiedenis aan de Radboud Universiteit in Nijmegen) als een breder, algemeen geïnteresseerd publiek.
De redacteuren hebben gekozen voor een strakke opzet in acht chronologische hoofdstukken, die qua stijl uiteenlopen maar alle acht geschreven zijn door deskundige historici. Zo werkten onder meer de bekende geschiedkundigen J.C.H. Blom, N.C.F. van Sas en wijlen A.Th. van Deursen mee aan dit project.
Grootste hunebed van Nederland in Borger (Hunebedcentrum) Geen letter
Het relaas begint in 57 voor Christus, toen de troepen van Julius Caesar arriveren in de Lage Landen. Natuurlijk is dit een belangrijke cesuur. Maar deze keuze verbaast wel omdat de hele periode van de Prehistorie overgeslagen wordt. We lezen in het eerste hoofdstuk, van de Gentse historicus L.J.R. Milis, niets over de belangrijke bandkeramische cultuur in Limburg (ca. 5300-4900 v.Chr., de eerste Nederlandse landbouwers), de trechterbekercultuur (4300-2700 v.Chr., hunebedden) of de klokbekercultuur (ca. 2400-2000 v.Chr., aangetroffen in Oost-Nederland).
Reformatie
Hoofdstuk 3, van W.P. Blockmans, behandelt de periode van de veertiende tot de zestiende eeuw, voornamelijk vanuit een politiek perspectief waarbij de centralisatie onder de Habsburgers de kern van de tekst vormt. Persoonlijk vind ik het jammer dat in dit gedeelte de Reformatie er bekaaid vanaf komt en slechts in enkele pennenstreken behandeld wordt.
De boekdrukkunst komt wel ter sprake bij de perikoop over de Renaissance, maar niet als voorwaarde voor de verspreiding van cultureel gedachtegoed. Ook wordt het fenomeen niet genoemd in relatie tot de Reformatie. Verder had de auteur moeten stellen dat de Reformatie zich naast schriftelijk vooral ook mondeling verspreidde, bijvoorbeeld door handelscontacten die op het Europese continent bestonden en persoonlijke gesprekken, zoals historisch onderzoek heeft aangetoond.
Belevingswereld vergroot
Het boek eindigt met een hoofdstuk van Hans Blom over de Nederlandse geschiedenis vanaf 1830. Dit hoofdstuk is degelijk geschreven. De focus van Blom ligt voornamelijk op economische en politieke ontwikkelingen, en met name op het begrip ‘verzuiling’. Ik heb verscheidene boeken en publicaties van Blom gelezen en ondanks dat dit boek grondig herzien en geactualiseerd is, is het toch vooral herkauwen van oude publicaties en thema’s dat de klok slaat.
Natuurlijk is het onmogelijk om volledig te zijn, maar ik had zelf graag gezien dat bepaalde onderwerpen iets meer aandacht hadden gekregen, zoals religie, populaire cultuur en emigratie in de jaren 1950 en 1960, de welvaart van de jaren 1990, muziek en de impact van cruciale technische ontwikkelingen als televisie, internet, digitale camera’s en mobiele telefonie. Het zijn toch dit soort zaken die de belevingswereld van de mens gestalte hebben gegeven en deze enorm hebben vergroot.
Slot
Geschiedenis van de NederlandenHet mag duidelijk zijn: over de kwaliteit van dit handboek valt te discussiëren. Een van de grotere problemen vind ik – in deze recensie staan enkele voorbeelden – dat op bepaalde plekken cruciale informatie ontbreekt en dat het handboek daarom niet beschouwd kan worden als evenwichtig en betrouwbaar. Dit geldt overigens niet alle auteurs: de bijdrage van bijvoorbeeld A.Th. van Deursen is goed geschreven, inhoudelijk sterk en besteedt wel ruime aandacht aan cultuur en religie naast politiek en economie.
Dit handboek is nuttig voor diegenen die de sociaal-economische en politieke hoofdlijnen uit de Nederlandse in beeld willen krijgen. Maar degenen die een handboek over de Nederlandse geschiedenis verwachten dat compleet is en aandacht besteedt aan alle facetten van het menselijk verleden, kunnen beter verder kijken. Ten slotte: studenten van de Radboud Universiteit raad ik aan om naast dit boek veel bij te lezen en vooral zichzelf op de hoogte te stellen van recente historiografische inzichten.
