Een jaar of twee geleden kondigde de Amerikaanse geleerde Craig Evans, hoogleraar nieuwtestamentische studies, aan dat hij een fragment van het evangelie van Marcus had gevonden dat dateerde uit het laatste kwart van de eerste eeuw n.Chr.
Dat was bepaald een sensatie, want dit evangelie wordt gedateerd tussen 65 en 75. Een tekst uit het laatste kwart van de eerste eeuw staat dus zeer dicht bij het manuscript van de auteur.
De vondst werd op een bijzondere wijze bekend gemaakt: met een filmpje waarin een vriendelijke heer uitlegt hoe hij een mummie-kartonnage (zeg maar het papier-maché-gedeelte van een mummie) heeft losgeweekt en de Griekse teksten had bemachtigd. “Dat mogen we doen,” zo voegde hij toe, “want dit is ons eigendom.” Hier vindt u meer van dat fraais.
Het moge duidelijk zijn dat er twee nieuwsfeiten lagen: enerzijds het vroege manuscript, anderzijds de curieuze verwerving. Voor het goede begrip: het losweken van papyri uit mummie-kartonnages komt vaker voor. De fragmenten over Alexander de Grote (of een van zijn generaals) waarover ik een stukje schreef in het proefnummer (pdf) van Ancient History Magazine, zijn ook afkomstig uit zo’n kartonnage: dat is te zien aan de resten van het gips dat ooit de basis vormde voor de beschilderde buitenkant van zo’n papier-maché masker, borststuk of desnoods voeten.
De zeer vroege tekst en het gebrek aan professionaliteit trokken alle aandacht, waardoor er minder aandacht was voor een ander aspect. De jongste mummiekartonnages dateren uit de tijd van keizer Augustus. (De Trismegistos-database noemt, op een totaal van ruim 3200 kartonnages, een stuk of acht jongere fragmenten, en die zijn alle verdacht.) Als het Marcusfragment werkelijk dateert uit het laatste kwart van de eerste eeuw, hebben we te maken met een kartonnage die aanzienlijk jonger is dan de jongst-bekende kartonnages.
Het bewijst dus dat een Egyptische uitvaartpraktijk langer heeft bestaan dan is aangenomen. We zouden er graag meer over weten, maar deze kartonnage kan voorgoed niet meer worden bestudeerd. Het kan zelfs nog erger zijn indien, zoals ik eerlijk gezegd vermoed, het fragment helemaal niet zo oud is als de opgravers beweren. Gegeven de betrekkelijke zeldzaamheid van vroege evangelieteksten, zou een snipper uit pakweg 150 al heel speciaal zijn. In dat, normalere, geval is de uitvaartpraktijk echter anderhalve eeuw langer doorgegaan en wordt het nog pijnlijker dat het materiaal is vernietigd.
Datering
We zullen het nooit meer weten. De schilderwijze van de kartonnage, die een datering mogelijk zou hebben gemaakt, is niet meer te achterhalen. De hier genoemde datering – tot op het jaar nauwkeurig – lijkt absolute kulleklap. Er wordt een koolstofdatering genoemd, maar die is bizar: onderzoekers geven altijd de waarschijnlijkheid van een ouderdom aan (“1860 jaar ± 60 jaar”), maar deze datering luidt “voor 90“. Ik heb nog nooit zo’n koolstofdatering gezien en heb moeite er geloof aan te hechten. Tot slot zouden we het fragment kunnen dateren door te kijken naar het handschrift, maar dat is een erkend subjectieve methode.
Kortom, er is een intrigerend fragment gevonden, maar bij het ontdekkingsproces is alle informatie vernietigd die we nodig hebben om het belang te bepalen. We weten zelfs niet of de tekst echt is, omdat het gaat om een unicum. Bij zulke gevallen moet je serieus rekening houden met de mogelijkheid dat het gaat om iets anders dan je denkt. Bijvoorbeeld dat het een leugen is dat het fragment afkomstig zou zijn uit een kartonnage. En onwaarheden zijn in de papyrologie helaas geen unicum.
Is het Marcusfragment evenwel echt, dan moeten we concluderen dat mummie-kartonnages vermoedelijk langer zijn vervaardigd dan we tot nu toe dachten. “We are not talking about the destruction of any museum quality piece,” verklaarde Craig Evans. Nee, dat niet. We hebben het over de vernietiging van onvervangbare egyptologische data.
Met dank aan Klaas Worp
