Een vroege voorloper van Spotify: de multifoon

In Seattle, gelegen aan de westkust van de Verenigde Staten, hebben de mensen de muziek in hun genen zitten. De stad aan de Stille Oceaan heeft verschillende pop- en rockiconen voortgebracht zoals Jimi Hendrix (1942-1970), Kurt Cobain (1967-1994) en Pearl Jam (1990-heden). Downtown Seattle, waar de hallen van de Pike Place Public Market Center aan de waterkant staan, stralen de inwoners de liberale levenshouding en hoge levensstandaard uit waar ze in de hele VS bekend om staan. Het is ook vanuit deze locatie dat een revolutionaire jukebox stad en omstreken veroverde.

Alles begon in 1920 met de komst van een gepassioneerde en commercieel ingestelde uitvinder naar Seattle: Ken Shyvers (1899-1976). Hij was geboren in het middenwesten en stond bekend als enigszins excentriek. Na zijn dood werden in zijn woning maar liefst zestig patenten gevonden die allemaal op zijn naam stonden, van flipperkasten tot asbakken en van gezelschapsspelletjes tot de multifoon.

Niet om ideeën verlegen en dol op muziek raakte Ken Shyvers geobsedeerd door een rage die in de jaren dertig furore maakte, de jukebox. Want die was in zijn ogen wel voor verbetering vatbaar. De eerste generatie jukeboxen bood namelijk slechts twintig titels aan en als daar iemand een keuze uit had gemaakt moest het gehele publiek in het danslokaal daar óók naar luisteren.

Om aan de individuele muzieksmaak tegemoet te komen maakte Shyvers gebruik van een andere technische ontwikkeling die zich in die jaren voltrok in de VS, de totstandkoming van telefoonnetwerken. Die maakten het mogelijk om via een telefoonverbinding muziek aan te vragen, een fenomeen dat al snel ‘draadmuziek’ ging heten. Het hart hiervan werd gevormd door een telefooncentrale met draaitafels waar de telefonistes, die zich in dit geval als ‘hostesses’ presenteerden, de grammofoonplaten verwisselden.

Werking van de machine

In 1939 meldde Shyvers zijn eerste patent voor een gepersonaliseerde jukebox aan, die hij zes jaar later zou omdopen tot multifoon. Het door hem uitgedachte apparaat was vijftig centimeter hoog, twintig centimeter breed en voorzien van een omhulsel uit verchroomd metaal. Dit kleine, in Art-Decostijl uitgevoerde designicoon veroorzaakte in Seattle al snel de nodige opwinding. De werking was kinderlijk eenvoudig. Nadat de gebruiker er een muntje in geworpen had, kwam er een verbinding tot stand met de centrale waar de gastvrouwen klaar stonden om de aanvraag te verwerken. Deze vroegen naar het verzoeknummer, dat in de lijsten op de trommel van het apparaat kon worden afgelezen, en legden de bewuste grammofoonplaat op de draaitafel, waarna de muziek via de ontvanger van de multifoon kon worden beluisterd.

Voor iedere platenspeler waren er dus twee verbindingen: één om met de hostess te spreken en één om de muziek ten gehore te brengen. Aan het einde van de avond werd de multifoon door de bar- of restauranthouden geopend om inhoud te verzamelen, waarvan hij volgens contract de helft mocht houden.

De hostesses in de centrale waren geselecteerd op hun warme stemgeluid waarmee ze de aanvragen in ontvangst namen. De Verenigde Staten waren ondertussen bij de Tweede Wereldoorlog betrokken geraakt en de multifoons stonden niet alleen in bars en restaurants, maar waren ook beschikbaar voor militairen om het moreel van de troepen hoog te houden. Daarnaast kwam het ook wel voor dat het apparaat benut werd om de manschappen op te roepen zich naar de transportschepen in de haven van Seattle te begeven.

Psycholoog

Ook menig matroos maakte zich voorstellingen van de knappe jonge dames die zich aan de andere kant van de lijn bevonden, nadat ze lange maanden op zee hadden doorgebracht. Hun zachte, vriendelijke stemgeluid bracht troost na alle oorlogsgruwelen die ze doorstaan hadden en gaf hen even het gevoel dat ze met Greta Garbo (1905-1990) spraken. Sommige hostesses voelden zich meer psycholoog dan diskjockey.

De multifoon werd alsmaar populairder en na de oorlog was de centrale, uitgerust met 114 draaitafels voor 170 verzoeknummers, 24 uur per dag en zeven dagen in de week bereikbaar. In heel Seattle stonden achtduizend multifoons op de tafels in de aangesloten cafés en restaurants. Op de vrijdag- en zaterdagavonden was het spitsuur en deden acht gastvrouwen dienst die elkaar de aangevraagde grammofoonplaten toewierpen alsof het frisbees waren.

Ze moesten uiteraard de titels van alle verzoekplaten en de bijbehorende nummers uit hun hoofd kennen. Als iemand nummer 115 aanvroeg moesten zij weten dat het om The blue Moon of Kentucky van Bill Monroe (1911-1996) & The Blue Grass Boys ging.

Handdoek in de ring

Het tij keerde toen vanaf 1949 de 45-toerenplaat op de markt kwam en drie jaar later werden er amper nog 78-toerenplaten geperst. Dit betekende dat alle draaitafels en de gehele grammofoonplatencollectie vervangen moesten worden. Dat was een dure aangelegenheid waarvoor de aangesloten horecaondernemers niet bereid waren te betalen. Die schakelden daarom weer over op de klassieke jukeboxen, niet in de laatste plaats omdat die een betere geluidskwaliteit hadden dan de multifoons met hun draadverbinding. Terwijl de eerste ondernemers in 1950 begonnen af te haken zette Ken Shyvers nog door tot 1959, maar uiteindelijk moest hij de handdoek in de ring gooien.

Multifoons zijn vandaag de dag zeer geliefd onder verzamelaars. Van de oorspronkelijk achtduizend exemplaren zijn er slechts enkele tientallen bewaard gebleven die nauwelijks nog van eigenaar verwisselen.

Boek: The Shyvers Multiphone Story