Uitgeverij Papieren Tijger heeft met de uitgave van de integrale Nederlandse vertaling van een van de grootste klassiekers uit de Franse en wereldliteratuur, de sociaal-realistische roman van Victor Hugo Les Misérables uit 1862, literair gescoord.
Naast eerder ingekorte vertaalde uitgaven van Les Misérables zijn het aantal uitgebrachte film-, theater- of musicalversies van Hugo’s meesterwerk legio en de massa’s mensen die er zo mondiaal kennis mee maakten niet te overzien. Telkens gaat het hier echter om verkorte versies, sterk gereduceerd tot het meeslepend en ontroerende verhaal waarin personages als een dwangarbeider, een tuinman, een bedelaar, een politie-inspecteur, een fabrieksarbeidster, een weesmeisje, een herbergier, een straatjongen, een studentenleider, een baron… elkaar tegenkomen in de Parijse straten, parken of steegjes, leven op zolders of in achterkamertjes, strijden op de barricaden, zich bovengronds schuilhouden in leegstaande huizen of ondergronds in het Parijse riolenlabyrint… en hun lot in elkaars handen houden. Ze heten Jean Valjean (alias Madeleine, alias Fauchelevent) Javert, Fantine, Cosette, Thénardier (alias Jondrette), Gavroche, Marius… Allen behoren ze inmiddels tot het mondiaal cultureel erfgoed.
Deze eerste integrale Nederlandse vertaling doet in alle opzichten eer aan deze magistrale roman van Hugo. Tatjana Daan heeft vijf jaar aan de vertaling ervan gewerkt. Het resultaat: een 1376 pagina’s tellend boek. Een monnikenwerk, niet enkel omwille van de omvang van Hugo’s oorspronkelijke roman, maar vooral omdat zij de virtuoze en beeldrijke taal waarin de roman, bijna twee eeuwen geleden geschreven, in een eigentijds, vlot en fris Nederlands heeft omgezet. Geen eenvoudige opdracht!
Hugo’s proza is immers vaak pure poëzie:
“Je had van Cosette kunnen zeggen dat ze licht was. Op wie haar zag maakte ze de indruk van april en ochtendgloren. Er lag dauw in haar ogen. Cosette was een condensatie van dageraadlicht in de vorm van een vrouw.” (p.946)
“Wanneer gratie gepaard gaat met rimpels is zij aanbiddelijk. In vrolijke ouderdom zit iets van de dageraad. “ (p.1245)
…rijk aan beeldspraken:
“Die vroomheid […] komt overeen met een neusverkoudheid. Je ruikt niets van het leven. Geen vieze luchtjes, maar ook geen aangename geuren.” (p.1261)
…en doorspekt met tal van verrassende, kernachtige citaten:
“Alles wat zich schminkte raakt besmeurd.” (p.1180)
“Wanneer gratie gepaard gaat met rimpels is zij aanbiddelijk. In vrolijke ouderdom zit iets van de dageraad.” (p.1245)
Tatjana Daan vertaalde eerder al twee andere romans van Victor Hugo, namelijk L’Homme qui rit (De Lachende man) en Quatre-vingt-treize (1793) beide eveneens uitgegeven door Uitgeverij Papieren Tijger. Met De Miserabelen was zij dus niet aan haar proefstuk. Ze had Hugo al in de ‘vertaalvingers’.
Context
Bovendien bevat deze vertaling ruim 1680 voetnoten waarin de vertaalster duiding geeft bij tal van namen, historische gebeurtenissen of verwijzingen die Hugo in zijn tekst gebruikt, of geeft ze etymologische verklaring bij zijn zinspelingen en woordgebruik. Dankzij deze toelichtende voetnoten, die gelukkig steeds onderaan de pagina zijn opgenomen, krijg je als lezer een bredere focus op de politieke, sociale, maatschappelijke en culturele context van de tijd waarin het verhaal zich afspeelt. Met de talrijke annotaties geeft Tatjana Daan ook duiding bij Hugo’s overvloedige persoonlijke en kritische reflecties op de materiële en sociale ellende van het Franse volk, op het onrecht dat de economisch en sociaal zwakken wordt aangedaan, op het politiek bestel. Deze soms zeer breedvoerige en gedetailleerde uitweidingen, waarin Victor Hugo alle registers opentrekt, zijn door de vertaalster met veel geduld en geploeter naar hedendaags Nederlands omgezet. Deze essayistische filosofische uitstappen vragen ook van de lezer enige volgehouden inspanning. Al lezend wordt het duidelijk dat schrijver-dichter-essayist Victor Hugo van vele markten thuis was, dat hij de klassieken kende en een duidelijke eigen kijk had op het Frankrijk van vóór, tijdens en na de revolutie.
Voor het lezen van deze roman, Hugo heeft hem rechtstaand geschreven, ga je best rustig zitten en neem je er ruim de tijd voor – zoals je doet bij het savoureren van een uitgelezen Bourgogne wijn – zodat je ten volle kan genieten van de rijke historische inhoud en de virtuoze taal.
De uitgeverij liet zich evenmin onbetuigd en presenteert de Nederlandse uitgave van dit magnum opus van de Franse literatuur op een passende manier: gedrukt op flinterdun papier, in een klein maar goed leesbaar lettertype, met een overzichtelijke en rustige bladspiegel en vlot toegankelijke voetnoten, gebonden in een linnen hardcover… Dit alles geeft aan dit missaal-dik boek het aanzien dat deze roman verdient. Een handig leeslintje had echt niet mogen ontbreken! ‘Noblesse oblige’, toch!
Ooggetuigenverslag
‘Les Misérables’ is entertainment van de bovenste plank, maar tegelijk ook sociaal geëngageerde reflectie. Een eigentijdse integrale vertaling zou met urgentie op de literaire agenda geplaatst moeten worden.
Twaalf jaar later ziet Bart Van Loo, erudiet francofiel, met deze uitgave uiteindelijk zijn wens in vervulling gaan.
Wie de taal van Molière niet of niet in al zijn finesses en nuances beheerst, krijgt met deze integrale vertaling de kans om van de literaire virtuositeit en de beeldrijke taal van Victor Hugo onbelemmerd te genieten. Hij krijgt tegelijk ook een ooggetuigenverslag vanop de eerste rij, van hoe het er in ‘la ville lumière’ van de negentiende eeuw werkelijk aan toeging, toen velen hun leven nog in het duister leefden.
Boek: De miserabelen – Victor Hugo
Victor Hugo (1802-1885) – Franse schrijver en dichter
Bekijk dit boek bij:
