Filmacteur ‘Tarzan’ won twee gouden medailles in Amsterdam

Zwem- en filmheld

In de jaren twintig van de vorige eeuw was Johnny Weissmüller een van de grootste sporthelden uit zijn tijd waarna hij wereldberoemd werd als hoofdrolspeler in maar liefst zeventien Tarzan-films. Hij won in zijn zwemleven tijdens de Olympische Spelen in Parijs en Amsterdam in totaal vijf gouden medailles. De Olympische Spelen in 1928 in Amsterdam speelden een belangrijke rol in het leven van de Amerikaan.

Tegenwoordig zijn er zwembaden waarvan het dak open en dicht kan, met palmbomen en golfbaden, maar in 1928 in Amsterdam werd er gewoon een betonnen bak in het Amsterdamse gekanaliseerde riviertje de Schinkel neergelegd die tijdens de Spelen dienst moest gaan doen als zwembad (kosten 150.000 gulden). Het bad bevond zich schuin achter het Olympisch Stadion en de tribunes er omheen boden plaats aan 6000 toeschouwers. Het was zomer en het bad kon tot 19°C verwarmd worden via het blazen van hete lucht door buizen die onder water lagen. Het bad werd direct na de Spelen afgebroken omdat onder meer gebleken was dat de bak aan een kant inmiddels veertig centimeter was verzakt.

Johnny Weissmüller werd op 2 juni 1904 in Freidorf (nu Roemenië) geboren in het toenmalige Oostenrijk-Hongaarse Rijk. Zijn ouders waren Duitssprekende Oostenrijkers. Met zijn ouders emigreerde hij, zeven maanden oud, naar de Verenigde Staten. Vanuit Rotterdam vertrok de boot naar het beloofde land.

Al jong trok hij als zwemmer de aandacht en kwam op twaalfjarige leeftijd in het zwemteam van YMCA, een internationale organisatie die in 1844 was opgericht met als doel jongeren geestelijk, sociaal en fysiek te ondersteunen en ontwikkelen, vooral door middel van sport, onderwijs en gemeenschapsactiviteiten. Op 4 augustus 1922 publiceerde de Nederlandse krant Het Vaderland over de zwemmer. De krant vergiste zich echter een jaartje in diens leeftijd en had blijkbaar ook geen weet van de geboorteplaats van Weissmüller:

Zie daar Johnny Weissmüller, een knaap van 17 jaar, geboren in Chicago, die al die geweldige kampioenen ver in de schaduw stelt. Weissmüller zwemt nu pas een jaar voor Illinois AC en hij is nu al de meest beroemde kampioen van deze eeuw! Zijn trainer Back Barrack (Bill Bachrach, red.) beweert ook dat Johnny de snelste zwemmer is, die e tot op heden ooit geleefd heeft.’

Voor de Olympische Spelen was de zwemmer al een keer in Amsterdam, in 1924, nadat hij tijdens de Olympische Spelen in Parijs drie keer goud had gewonnen. Op 3 augustus 1924 werd hij op het Centraal Station verwelkomd door de voorzitter van zwemclub het IJ. Het NRC meldde:

Weissmüller gaat proberen in het voormalig Badhuis Obelt het wereldrecord op de 100 meter vrije slag te verbeteren en daarna meedoen aan een waterpolo-wedstrijd met als toetje: vanaf de duikplank zijn anderhalve salto maken.

Het weer zat niet mee, maar desondanks waren er heel wat toeschouwers aanwezig om Weissmüller met eigen ogen te zien zwemmen. Helaas mislukte de aanval op het wereldrecord vanwege “het ruwe water” in het IJ. Samen met zijn landgenoot Harold Kruger, die met hem was meegekomen, zwom Weissmüller nog een 4×100 meter estafette tegen een Amsterdams viertal. Hoewel de Amerikanen maar met zijn tweeën waren wonnen ze evengoed met een voorsprong van twaalf meter. Vanwege het grote succes werd er de volgende ochtend nog een wedstrijd georganiseerd waar Weissmüller wél het wereldrecord brak. De Wereldzwembond erkende de tijd echter niet omdat er sprake was geweest van een zogenaamde handicaprace: zijn tegenstanders hadden namelijk een voorsprong gekregen om het spannend te houden… Amsterdam baalde als een stekker.

‘A-a-aaaaaa’

Vier jaar later, in 1928, was Johnny Weissmüller opnieuw in Amsterdam en wel om deel te nemen aan zijn laatste Olympische Spelen. Hij won daar zijn vierde en vijfde gouden medaille: op de 100 meter vrije slag en de 4×100 meter. Beide nummers in een nieuw olympisch record.

Na zijn zwemloopbaan verwierf de Amerikaan wereldfaam als filmster in de film Tarzan en vielen de vrouwen in katzwijm voor de kampioen. Tussen 1932 en 1950 speelde hij in totaal in zeventien Tarzan-films, samen met zijn filmvriendin Jane (Maureen O’Sullivan). Ondanks alle roem verliepen zijn laatste jaren, na vijf huwelijken en na financieel aan de grond te zijn geraakt, in eenzaamheid. Zijn reputatie als filmheld was hij geheel kwijtgeraakt.

Op 20 januari 1984 overleed Weissmüller op 79-jarige leeftijd ten gevolge van longoedeem. Op zijn eigen verzoek had hij ruim voor zijn dood laten vastleggen dat op het moment dat de kist in de aarde zou zakken er nog driemaal zijn typerende en beroemde kreet uit zijn Tarzan films: ‘A-a-aaaaaa, A-a-aaaaaa, A-a-aaaaaa’ over de begraafplaats van The Valley of the Light Cemetery in Acapulco (Mexico) zou klinken. En zo geschiedde.