Harappa-beschaving: ‘een soort geïdealiseerde oerhippies’

---

‘War. Huh. What is it good for?’

Mensen zijn dol op oorlog. In allerlei opzichten is het ‘echt ons ding’. De oudste archeologische aanwijzingen van georganiseerd massageweld, bij Jebel Sahaba in de Nijlvallei, dateren van zo’n veertienduizend jaar geleden, maar laten we eerlijk zijn: waarschijnlijk vochten we elkaar al veel eerder de tent uit. Intussen suggereren vondsten in Oaxaca in Mexico dat, sinds het ontstaan van dorpen, het ene dorp algauw op plundertocht ging in het andere dorp en dat die dingen razendsnel konden escaleren.

Naar schatting hebben tussen de negentig en vijfennegentig procent van alle menselijke samenlevingen die we kennen op regelmatige basis oorlog gevoerd; de weinige die dat meestal wisten te vermijden waren vaak relatief geïsoleerde groepen die bij een nomadisch bestaan bleven of leefden als jagers-verzamelaars.

Historische uitzondering

Er is echter een opmerkelijke historische uitzondering, namelijk de Harappa-beschaving, die vijfduizend jaar geleden opkwam in de Indusvallei en zich uitstrekte over delen van het huidige Afghanistan, Pakistan en India. De Harappa-beschaving, die dateert uit dezelfde tijd als de beschavingen in Mesopotamië en Egypte, was een hoogontwikkelde beschaving met een miljoenenbevolking. Er waren grote steden die getuigden van zeer geraffineerde stedelijke planning, met faciliteiten als riolering, wc’s en publieke badhuizen, en er heerste een cultuur die innovatieve technologie en kunst produceerde, die in de wijde omtrek werd verhandeld. Bovendien lijkt het erop dat ze geen oorlog voerden. Gewoon niet. Archeologen zijn al een eeuw bezig met opgravingen in de voormalige steden van dit rijk en er is nauwelijks bewijs gevonden dat er nederzettingen zijn overvallen of verwoest. Er zijn maar een paar voorbeelden van fortificaties of verdedigingswerken, er zijn geen afbeeldingen van oorlog gevonden in de Harappaanse kunst en er is niets wat wijst op het bestaan van een leger of grote verzamelingen militaire wapens. (Interessant genoeg is er ook niet veel gevonden in het genre ‘monumenten voor grote leiders’, anders dan in vergelijkbare beschavingen uit dezelfde tijd.)

Hierdoor worden de Harappanen soms geportretteerd als een soort geïdealiseerde oerhippies, wat wel leuk klinkt, maar waarschijnlijk meer op wishful thinking gebaseerd is dan op de realiteit. Het lijkt er weliswaar op dat ze een aardig chille samenleving hadden en het prima konden vinden met hun buren, maar ze hadden ook het voordeel dat ze in geografisch opzicht goed beschermd waren tegen eventuele vijanden, wat het zeker een stuk makkelijker maakt om geen oorlogen te hebben. Het is natuurlijk ook mogelijk dat we gewoon nog geen bewijzen van oorlog hebben gevonden. Als dat zo is, zou het niet voor het eerst zijn dat een beschaving een pacifistische reputatie kreeg die later totaal werd verpest door nieuwe ontdekkingen. Het Harappaanse schrift is nog steeds niet fatsoenlijk ontcijferd, dus zodra dat gedecodeerd is, zullen we misschien ooit merken dat er staat:

‘LOL, laten we al ons oorlogstuig verstoppen om de archeologen lekker in verwarring te brengen.’

Toch lijkt het er voorlopig op dat de Harappa-beschaving een bloeitijd van zevenhonderd jaar heeft gekend zonder op significante wijze geplaagd te worden door externe conflicten, en dat in een tijd waarin andere vroege beschavingen zich volop wijdden aan het hele oorlogs- en veroveringsproject. En toen was de Harappa-beschaving om onduidelijke redenen ineens weg. Verdwenen. De mensen begonnen weg te trekken uit de steden, terug naar het platteland. De klimaatveranderingen rond 2200 v.Chr., die ook leidden tot het verval van verschillende andere vroege beschavingen, zullen de vallei steeds droger en onvruchtbaarder gemaakt hebben, overbevolking en al te intensieve akkerbouw kan tot voedseltekorten hebben geleid en zoals alle dicht opeengepakte stedelijke bevolkingen waren de Harappanen kwetsbaarder voor infectieziekten. Hoe het ook zij, zo’n 3500 jaar geleden waren de steden zo goed als verlaten en was deze korte, oorlogsvrije episode in de geschiedenis van de mensheid voorbij. Intussen bleef de rest van de wereldbeschavingen gewoon groeien en doorgaan met oorlogszuchtig gedoe.

(Er is natuurlijk altijd de verontrustende mogelijkheid dat het een grote fout van de Harappanen was om geen oorlog te voeren en dat een beschaving juist oorlog nodig heeft om te floreren. Dat is nog eens een opwekkende gedachte.)

Momenteel hebben we het geluk dat we in een relatief vreedzaam tijdperk leven, hoewel je desondanks misschien hebt gemerkt dat we niet echt gebrek hebben gehad aan een oorlogje of twee. Het jaarlijkse dodental door oorlog is wereldwijd al tientallen jaren dalende, wat volgens sommige auteurs aantoont dat we daadwerkelijk een nieuw tijdperk van vrede en rede en internationale vriendschap hebben bewerkstelligd.

In alle eerlijkheid is het waarschijnlijk nog iets te vroeg voor dat soort beweringen, want die daling wordt gerekend vanaf een wel erg hoge piek, namelijk de Tweede Wereldoorlog. Wie weet houdt de mensheid gewoon een korte rustpauze voor het weer losgaat.

~ Tom Phillips

Boek: De mens. Een kleine geschiedenis van onze allergrootste fuck-ups – Tom Phillips

Bekijk dit boek bij: