Het schip van Theseus – Een klassiek gedachte-experiment

Als een monumentaal houten schip verschillende keren wordt gerestaureerd en daarbij vervangt men uiteindelijk alle onderdelen een keer, hebben we na voltooiing van de werkzaamheden dan nog wel te maken met het oorspronkelijke schip? Dit filosofische gedachte-experiment staat bekend als de paradox van het schip van Theseus.

We danken de paradox aan de Griekse filosoof en geschiedschrijver Plutarchus die erover schreef in zijn werk Parallelle levens, een serie biografieën van beroemdheden uit de Griekse en Romeinse geschiedenis en mythologie presenteerde.

Theseus is een figuur uit de Griekse mythologie, vooral bekend als de held die op Kreta de Minotaurus doodde, een gevaarlijk schepsel met de kop en de staart van een stier en het lichaam van een man. Plutarchus beschrijft hoe de held na deze daad op een dag terugkeerde in Athene. Zijn schip, dat dertig roeispanen telde, werd hierna eeuwenlang bewaard door de Atheners. Er werd niet meer in gevaren, maar het diende puur als herinnering aan de heldendaden van de held. Zo nu en dan verving men enkele planken van het monumentale schip door steviger exemplaren, zodat het vaartuig de tand des tijds beter zou doorstaan.

Volgens Plutarchus werd het schip hierna een gespreksonderwerp onder filosofen. Sommige wijsgeren meenden dat men, hoewel inmiddels alle delen al een keer waren vervangen, nog steeds met het originele schip van doen had, terwijl anderen van mening waren dat het schip niet meer echt of authentiek was.

Het gedachte-experiment draait onder meer om de vraag hoeveel er van een object verwijderd moet zijn om te stellen dat sprake is van een geheel nieuw object. Als er, in het geval van het schip, één of slechts enkele planken zijn vervangen, is voor iedereen, ook visueel, duidelijk dat het nog om hetzelfde vaartuig gaat. Maar waar ligt de grens? Hoeveel kan er vervangen worden zonder dat het object zijn ‘authenticiteit’ verliest? Vijftig procent? Of meer? Wie het weet mag het zeggen.

Een nieuw (?) schip

Om het nog complexer te maken kwam de zeventiende-eeuwse filosoof Thomas Hobbes met een extra vraag: stel dat alle vervangen onderdelen zijn bewaard en daarmee wordt een nieuw schip gebouwd. Kunnen we dan zeggen dat dát het originele schip is? En als je de twee schepen naast elkaar zou zetten, dus het volledig gerestaureerde schip én het herbouwde schip van Hobbes, welk schip is dan echter?

Bronnen ▼