Het verhaal van Jan van Schaffelaar is één van de bekendste verhalen uit de tijd van de zogenaamde Hoekse en Kabeljauwse twisten, een periode waarin twee facties binnen de elite van het graafschap Holland met elkaar overhoop lagen.
“Ic en wil u in geenen last brenghen”
In het conflict tussen de Hoeken en de Kabeljauwen koos de aanvoerder de zijde van de Kabeljauwen. Op 16 juli 1482 zou hij met zo’n twintig mannen in Barneveld de toren van de huidige Oude Kerk hebben veroverd. De toren werd hierna echter al snel beschoten door Hoeken uit Nijkerk en Amersfoort. De Kabeljauwen zaten ingesloten en nadat enkele van hen waren gedood, besloot men te onderhandelen over overgave. De Hoeken lieten echter weten de overgave alleen te accepteren als Jan van Schaffelaar door de andere mannen naar beneden zou worden gegooid. De Kabeljauwen weigerden dit. Om te voorkomen dat alle mannen werden gedood, besloot Jan van Schaffelaar hierop om dan zichzelf maar van de toren te werpen. Voor hij dit deed sprak hij volgens de overlevering de volgende woorden:
“Lieve gesellen, ic moet ummer sterven, ic en wil u in geenen last brenghen”. (Lieve gezellen, ik moet toch eenmaal sterven, ik wil u geen moeilijkheden bezorgen)
Jan van Schaffelaar overleefde de val, maar werd beneden alsnog door de Hoeken gedood.
Antonius Matthaeus
Het verhaal over de volksheld werd opgetekend in de Utrechtse kroniek van historicus Antonius Matthaeus. Daarbij moet wel aangetekend worden dat dit in 1698 gebeurde, 216 jaar ná de sprong. Daarmee is moeilijk na te gaan in hoeverre de geschiedenis op waarheid berust. Feit is in ieder geval dat het verhaal van Jan van Schaffelaar in de loop der eeuwen veel kunstenaars en schrijvers heeft geïnspireerd. Het verhaal wordt onder meer beschreven in de romantische historische roman De Schaapherder (1838) van Jan Frederik Oltmans. En Thea Beckman schreef over de sprong in haar boek Hasse Simonsdochter.
Op 15 september 1903 werd op het Torenplein van Barneveld een standbeeld van Jan van Schaffelaar onthuld, ontworpen door Bart van Hove. De toren zelf is niet meer authentiek. Deze werd in 1828 compleet herbouwd.
Boek: De sprong van Jan van Schaffelaar
