Bij uitgeverij Boom verschijnt deze week het boek De Joodse bruiloft. Een koffer vol oorlogsgeheimen van Auke Zeldenrust. In 1939 trouwden Barend Boers en Mimi Dwinger. Het feest kreeg een zeer donkere rand, want behalve het bruidspaar zou bijna niemand van de aanwezigen de oorlog overleven. Het echtpaar overleefde en zeulde alle jaren die volgden een koffer mee, waar niemand aan mocht komen. Na het overlijden van Mimi in 2007 komt een rijkgevulde koffer tevoorschijn, met de uitgetypte toespraak van de bruidegom, brieven, documenten, foto’s en, heel bijzonder, een film waarop ze allemaal te zien zijn. Op Historiek een fragment waarin de kinderen van het echtpaar vertellen over hun ontdekking.
De koffer
Ver weg in Israël, in zijn woonplaats Zichron Ja’akov vlak bij de havenplaats Haifa, toont André de foto’s op de koelkast. Kinderen, kleinkinderen, een nieuwe generatie. Nakomelingen van Barend en Mimi die er vermoedelijk zonder hun vlucht uit bezet Nederland in 1942 niet waren geweest. Als bewijs voor deze constatering haalt André een uitvergroot familieportret uit zijn werkkamer. Achttien mensen, chic gekleed, allemaal kijkend in de lens van de fotograaf die hen in maart 1938 aan een imposante tafel rangschikt. Ook Andrés ouders staan erop. ‘Die hebben het overleefd. Maar de meesten niet.’
Hij begint te tellen en weet al snel dat de slotsom schokkend zal blijken. ‘Elf mensen op deze foto zijn er een paar jaar later niet meer.’ Om vervolgens te concluderen:
‘Ik kom uit een familie die grotendeels is uitgemoord. Daarmee ben ik trouwens niet anders dan de meeste Nederlandse Joden.’
André (1948) is van na de oorlog, net zoals zijn zussen Yvette (1947) en Marion (1952). Hun ouders Barend en Mimi willen vooruitkijken en gebieden hun kinderen dat ook te doen. ‘Je wist als kind heel goed waar de grenzen lagen. Daar mag je aankomen en daaraan niet. Dat snoepje wel en dat snoepje niet. En dus ook persoonlijke verhalen. Je voelde aan dat je over de oorlog geen vragen stelde.’ Op de jaren 1940-1945 zit een deksel en dit gaat er niet af. ‘Ik zie die koffer voor me in Frankrijk, in Cannes, waar mijn ouders in 1971 naartoe verhuisd waren. Hij ligt onder in een kast en er is iets mee.’ Telkens als de kinderen erin willen kijken, klinkt er een duidelijk ‘Nee’.
Barend overlijdt in 1979, Mimi blijft alleen achter.
‘Ik vraag mijn moeder wat er in die koffer zit. En ze antwoordt ontwijkend: “Allemaal dingen uit de oorlog die we niet hoeven te zien.”’
Discussie gesloten. Toch doet André eens per jaar een nieuwe poging, wanneer hij afreist naar Cannes om zijn moeder te bezoeken en voor haar de belastingformulieren in te vullen; ze heeft zelf een gruwelijke hekel aan deze papieren rompslomp. Steevast pareert ze het verzoek van haar zoon om de reiskist open te maken. ‘Laten we dat volgend jaar doen.’ En zo gebeurt precies wat ze wil: van uitstel komt afstel wanneer Mimi Boers in 2007 sterft.
Een jaar na haar overlijden ruimen Yvette, André en Marion de ouderlijke woning op. Ze spreken stilzwijgend af dat ze met z’n drieën de koffer gaan openen, ’s avonds na het eten, diezelfde koffer die in Amsterdam in de inloopkast van de bovenste verdieping lag. ‘Tussen de andere koffers, maar die zagen er anders uit en werden wél gebruikt. Op de overloop was het donker, al met al een beangstigende en beladen plek,’ herinnert Marion zich.
‘Zoveel dat we niet wisten. Erg emotioneel. Opeens begreep ik heel goed waarom de koffer gesloten moest blijven. Zo’n heftige vlucht in de oorlog, zoveel familieleden die zijn vermoord.’
Marion: ‘Twee van onze neefjes, Marcelletje en Sal die zelfs nooit een verjaardagskaarsje heeft mogen uitblazen.’
Aan het eind van de avond in Cannes is de koffer leeg en heeft hij zijn geheimen prijsgegeven. Die liggen her en der verspreid op de vloer van de woonkamer, als verzwegen stemmen uit het verleden. Tussen alle papieren en foto’s vinden de kinderen bovendien een filmspoel in een doosje van Kodak waarop staat: ‘18-4-39, bruiloft’. Dat moet een film zijn van het huwelijk van hun ouders in Leeuwarden. Dat klopt, blijkt later als de film ontwikkeld wordt. Op de beelden rijdt het echtpaar door de stad en de Joodse buurt, gadegeslagen door vele belangstellenden op deze 18de april 1939. Opperrabbijn Levisson leidt de trouwceremonie in de synagoge, die wordt bijgewoond door tientallen familieleden, vrienden en bekenden. Er is een receptie te zien, met geheven drankglazen en blije gezichten. De meeste bruiloftsgasten zullen de oorlog niet overleven. Yvette is geschokt en aangedaan door de filmbeelden.
‘Dat is niet te beschrijven. Ik zag mijn opa van moeders kant, de broers van mijn vader met hun vrouwen en vele andere directe en verre familieleden live. Ze kwamen voor mijn ogen tot leven. Voor het eerst waren ze niet slechts gezichten die me vanaf foto’s aanstaren, maar mensen van vlees en bloed. Mensen die feest vieren, lachen, ontroerd zijn, eten, drinken.’
’Mijn ouders moesten de oorlog verzwijgen om verder te kunnen maar wij, de tweede generatie, mogen ons niet meer stilhouden. Dit persoonlijke verhaal van mijn ouders maakt deel uit van een dramatische periode in de wereldgeschiedenis en moet daarom verteld worden. Zij kunnen het niet meer, wij wel.’
Boek: De Joodse bruiloft – Auke Zeldenrust
Lees ook: De verzwegen geschiedenis van Rosa Glaser
Bekijk dit boek bij:
