Joséphine de Beauharnais – De ex van Napoleon

Het levensverhaal van Joséphine de Beauharnais (1763-1814), de vrouw en later de ex-geliefde van Napoleon Bonaparte, valt bijzonder te noemen. Ze kreeg een relatie met Napoleon toen deze nog een vrij onbekende Corsicaanse militair was en werd op haar 47e, ze was inmiddels keizerin, door haar man verlaten omdat ze er niet in slaagde hem een zoon en erfgenaam te geven.

De Britse historica Kate Williams (1974) verdiepte zich in het turbulente leven van Joséphine, een van de beroemdste Franse societyvrouwen uit de periode na de Franse Revolutie.

Joséphine, zoals Napoleon haar noemde, werd in 1763 geboren onder de prachtige naam Marie-Josèphe-Rose de Tascher de la Pagerie, op het Frans-Caribische eiland Martinique, waar haar ouders een plantage runden. Ze had hier, zoals ze zelf later aangaf, ‘een verwende jeugd’. Haar ouders, die haar voor het gemak ‘Yeyette’ noemden, lieten haar helemaal vrij. Yeyette genoot hier volop van en huppelde het grootste deel van de dag door de tuin, zong liedjes, danste en speelde met de slavenkinderen bij de plantages.

Mierenhoop

Waar Joséphine zich in haar jonge jaren prima vermaakte, hadden de plantageslaven – die ze goed kon horen als ze buiten speelde – een aanzienlijk minder aangenaam leven:

“In de Franse koloniën waren zeer strenge lijfstraffen toegestaan, variërend van zware afranselingen, brandmerken en levend verbranden. Soms werden slaven ingesmeerd met honing en net zo lang op een mierenhoop vastgebonden tot ze waren doodgebeten. Het gebeurde ook dat ze werden doodgeschoten (hoewel veel eigenaren dat zonde vonden van de kogel), verdronken of in hun eigen ovens werden gegooid. De gemiddelde levensverwachting van een slaaf was vijfentwintig jaar.” (17)

Door een gigantische storm tijdens het orkaanseizoen in 1766 raakte de familie De Tascher de la Pagerie alles kwijt. De storm vernietigde hun landhuis en plantage. Door deze ellende overleed haar grootvader een half jaar later wegens hartproblemen en helaas voor de familie liet hij alleen schulden na, zodat de achterblijvers noodlijdend werden.

Over Yeyettes jeugd is weinig bekend. Behalve dat ze door haar moeder op haar tiende naar een kostschool werd gestuurd en op haar vijftiende met een paar vriendinnen een waarzegster op het eiland Martinique bezocht. Deze mysterieuze kaartenlegster voorspelde dat Yeyette naar Frankrijk zou gaan, daar zou trouwen, maar dat het huwelijk ongelukkig zou worden.

Guillotine

De voorspelling van de waarzegster kwam uit. In september 1779 vertrok Yeyette – ze was zestien jaar jong – naar Parijs in Frankrijk voor een door haar tante gearrangeerd huwelijk met de Franse generaal Alexandre de Beauharnais (1760-1794). De trouwerij vond plaats op 13 december van datzelfde jaar. Het was een ongelukkig huwelijk: Alexandre was knap en populair bij de vrouwen (hij had ook maîtresses), terwijl Marie-Rose toen ietwat gezet was, behoorlijk onderontwikkeld bleek te zijn en een lelijk creools accent had aangeleerd door haar verblijf op Martinique. Alexandre vond zijn vrouw dom, jaloers en opdringerig. Omgekeerd was Marie-Rose vaak eenzaam omdat haar man voor zijn baan als generaal regelmatig van huis was. In 1781 kregen ze samen een zoon Eugène en twee jaar later een meisje, Hortense. Het huwelijk stond in 1785 zwaar onder druk: er bleek een scheiding van tafel en bed nodig. Maar tot een definitieve scheiding kwam het niet.

Toen in de zomer van 1789 de Franse Revolutie losbarstte en de aristocratie zijn leven nergens meer zeker was, belandde Alexandre de Beauharnais in de gevangenis. Yeyette schreef verscheidene brieven naar haar man om hem vrij te krijgen, maar het enige resultaat was dat ze zelf ook achter de tralies belandde. In juli 1794 belandde haar man Alexandre onder de guillotine. Hetzelfde lot dreigde voor Yeyette, maar toen het bewind van Robespierre viel liet het Directoire (1795-1799), zoals het nieuwe bewind heette, haar en een aantal anderen weer vrij.

Ze doen mijn bloed koken

Tijdens een etentje in de gegoede kringen van Parijs, maakte Napoleon Bonaparte (1769-1821) – toen nog een lagere legeraanvoerder zonder aanzien – kennis met Yeyette de Beauharnais en werd op slag verliefd. Yeyette was de maîtresse geweest van de Franse machthebber Paul Barras (1755-1829), de meest invloedrijke bestuurder tijdens het Directoire. Het was dezelfde Barras die Napoleon tot bevelhebber van het Franse leger maakte, en vermoedelijk was hij betrokken bij het arrangeren van het huwelijk tussen Yeyette en Napoleon in 1796.

Na hun eerste nacht samen, in december 1795, schreef Napoleon Joséphine (zoals hij Yeyette noemde) een hartstochtelijke brief, met daarin onder meer de zinnen:

“Zoete en weergaloze Joséphine, wat heb je toch een wonderlijke invloed op mijn hart! (…) O! Vannacht kwam ik erachter dat je portret je geen recht doet! Je vertrekt op het middaguur, over drie uur zie ik je weer. Tot dan, mio dolce amore, ontvang van mij duizend kussen, maar stuur er geen terug, want ze doen mijn bloed koken!” (102)

Napoleon hield echt van Joséphine, maar terwijl hij in zijn brieven behoorlijke romantische taal uitsloeg, kwam hij in het echte leven nogal eens ruw en lomp uit de hoek. Als hij iets vertelde over zijn militaire plannen, eiste hij op een onhoffelijke manier van zijn vrouw dat ze naar hem luisterde. Napoleon verafgoodde het lichaam van Joséphine, aldus de biografe, maar was zelden geïnteresseerd in haar mening en hield zeker niet van lange gesprekken met zijn echtgenote.

Buitenechtelijke avontuurtjes

Toch was het in de eerste jaren een relatief gelukkig huwelijk. Maar wel met één grote smet: Joséphine de Beauharnais slaagde er maar niet in om Napoleon een mannelijke erfgenaam te schenken en verloor – vermoedelijk mede hierdoor – haar seksuele aantrekkingskracht op Napoleon. Rond 1800 begon Napoleon in het openbaar aan te pappen met andere vrouwen:

“Napoleon legde het openlijk aan met actrices en gravinnen en iedereen wist wat erachter stak: zijn seksuele obsessie voor zijn vrouw was voorbij.” (209)

Joséphine maakte op 2 december 1804 de keizerskroning mee van haar man, waarbij Napoleon haar tot keizerin kroonde, maar het huwelijk raakte daarna verder in het slop. Zelf had Joséphine net als Napoleon geen zuiver blazoen. Ze ging bijvoorbeeld langdurig vreemd toen haar man op expeditie was in Egypte. Mede door dit soort buitenechtelijke avontuurtjes verloor Napoleon het respect voor zijn vrouw, zo heeft hij later gezegd.

Hysterisch geschreeuw

Op 30 november 1809 maakte Napoleon zijn vrouw tijdens een etentje duidelijk dat het definitief over was. Nadat hij zijn kopje koffie geleegd had, zei hij:

“Aan jou, en alleen aan jou, heb ik de enige gelukkige momenten van mijn leven te danken. Maar, Joséphine, mijn lotsbestemming wordt niet bepaald door mijn wil. Mijn meest liefdevolle gevoelens moeten wijken voor de belangen van Frankrijk.” (332)

Joséphine de Beauharnais barstte uit in een hysterisch geschreeuw en viel huilend op de grond. Dit moment tekende het einde van hun huwelijk, een aantal dagen later formeel gemaakt in een scheiding. Met Marie Louise van Oostenrijk (1791-1847), de dochter van de Oostenrijkse keizer Frans I, wist Napoleon het in 1811 voor elkaar te boksen wat Joséphine al die jaren niet was gelukt: een wettige zoon en erfgenaam krijgen: Napoleon II (1811-1832), die gekroond werd tot ‘koning van Rome’ maar al op 21-jarige leeftijd overleed aan tbc.

Spannend

De biografie Joséphine leest als een spannende historische roman waarin zich het turbulente leven ontvouwt van een Franse aristocratische vrouw. Een vrouw die op liefdesgebied talloze hoogte- en dieptepunten meemaakte, mede door eigen toedoen, en erin slaagde op te klimmen tot de hoogste ranken van de Franse high society.

Het boek is mooi opgemaakt, met een aantal fraaie afbeeldingen van kleurschilderijen waarop Joséphine en/of Napoleon figureren. Verder bevat de biografie een notenapparaat, een literatuurlijst en een uitgebreid register. Op een enkele plaats staat nog een typefoutje (‘scheef’ in plaats van ‘schreef’ op pagina 37), maar daar kijkt de gemiddelde lezer wel overheen.

Boek: Joséphine. Verlangen, ambitie, Napoleon
Artikelen over Napoleon Bonaparte