Karel van Oostenrijk-Teshen (1771-1847) – Aartshertog

Karel Lodewijk Johan Jozef Laurens, zoals hij eigenlijk voluit heette, was aartshertog van Oostenrijk, prins van Toscane en hertog van Teschen.

Hij werd op 5 september 1771 in het Italiaanse Firenze geboren als derde zoon van Leopold II, de latere keizer van het Heilig Roomse Rijk. De jonge Karel werd opgevoed door zijn tante, aartshertogin Marie-Christina van Oostenrijk, en haar echtgenoot Albert Casimir van Saksen-Teschen die hem later zou adopteren. Karel bracht zijn jeugdjaren afwisselend door in Toscane, Wenen en de Oostenrijkse Nederlanden, waar hij zijn militaire carrière begon die hem in de geschiedenisboeken grote naamsbekendheid zou opleveren.

Het begin van een jarenlange strijd

In maart 1792 komt Karel’s vader Leopold II te overlijden en wordt zijn oudere broer Frans (1768-1835) uitgeroepen tot nieuwe keizer. Het was toen al duidelijk dat een gewapend conflict met het revolutionaire Frankrijk niet meer te vermijden viel.

Eind april 1792 vonden reeds de eerste schermutselingen plaats en begin november van hetzelfde jaar kwam het in Jemappes, een plaats nabij de stad Bergen in de huidige Belgische provincie Henegouwen, tot een heuse veldslag tussen de Franse troepen van generaal Dumouriez (1739-1823) en het Oostenrijkse leger, aangevoerd door zijn adoptievader Albert Casimir van Saksen-Teschen. De toen amper eenentwintigjarige Karel onderscheidde er zich aan het hoofd van een brigade lansiers door zijn durf en moed. Het numeriek overwicht van de Fransen was echter dermate groot dat het Oostenrijks leger er een smadelijke nederlaag leed. De krijgskansen keerden evenwel het jaar daarop met een overwinning te Neerwinden van de Oostenrijkers op de Franse revolutionaire troepen waardoor keizer Frans II het Habsburgse gezag in de regio wist te herstellen en zijn broer Karel tot landvoogd van onze gewesten benoemde.

Zijn aanstelling zou echter van korte duur zijn want eind juni 1794 werd het Oostenrijkse leger ten noorden van de Sambervallei te Fleurus opnieuw verslagen door de Fransen waardoor onze contreien voor de tweede keer in korte tijd onder Frans gezag kwamen. Frans II moest daarna met de “Vrede van Campo Formio” noodgedwongen de aanhechting van de Oostenrijkse Nederlanden bij Frankrijk erkennen en afzien van verdere aanspraken op de regio. In praktijk betekende het verdrag niet meer of minder dan het einde van een tijdperk waarmee bijna drie eeuwen van Habsburgse overheersing over de Zuidelijke Nederlanden werd afgesloten.

Het verdere militaire verloop

In 1796 werd aan Karel het bevel toevertrouwd over het keizerlijke Rijnleger. Hij slaagde erin de opmars te stuiten van twee Franse legerkorpsen die onder leiding van generaal Jourdan (1762-1833) en Moreau (1763-1813) naar Wenen wilden oprukken. Gesterkt door deze overwinning ging Karel enkele maanden later de confrontatie aan met Napoleon Bonaparte (1769-1821) die na een succesvolle campagne in Italië Oostenrijk dreigde binnen te vallen. Ter hoogte van het Italiaanse dorpje Valvasone kwam het tussen beide partijen tot een treffen en hoewel het Oostenrijkse leger zich onder druk van de Franse infanterie moet terugplooien wist Karel zijn troepen zonder al te grote verliezen terug naar Oostenrijk te loodsen.

In maart 1799 nam aartshertog Karel revanche door in het Duitse Osterach en Stokasch de Fransen te verslaan en even later nabij het Zwitserse Zürich een Franse troepenmacht onder het bevel van generaal Masséna (1758-1817) een verpletterende nederlaag toe te brengen. Ondertussen was door zijn militaire successen Karel’s populariteit zodanig toegenomen dat zijn broer hem tot opperbevelhebber van het Oostenrijks leger benoemde.

Triomf en neergang

Begin mei 1809 had Napoleon Wenen ingenomen en wilde hij met een troepenmacht van bijna tachtigduizend soldaten de Donau oversteken. Tegenover hem stond bij Aspern-Essling het Oostenrijks leger van aartshertog Karel met vijfentachtigduizend infanteristen en een veertienduizend man sterke cavalerie. Dankzij hun numeriek overwicht wisten de Oostenrijkers de plannen van Napoleon te verijdelen en het Franse leger terug te drijven. De tol aan mensenlevens was echter aanzienlijk. Voorzichtige schattingen ramen het aantal doden en gewonden van beide legers op vijfenveertigduizend man.

Beslissend was de veldslag geenszins, want nauwelijks zes weken later werd het Oostenrijks leger ten noorden van Wenen in de Slag bij Wagram door Napoleon verslagen. Van de driehonderdduizend soldaten die elkaar in deze veldslag bevochten sneuvelden er meer dan tachtigduizend. Karel probeerde zijn troepen nog te hergroeperen maar moest uiteindelijk over een wapenstilstand onderhandelen die nog in oktober van hetzelfde jaar met de “Vrede van Schönbrunn” werd bekrachtigd. Het verslagen Oostenrijk werd met het verdrag verplicht om naast grote sommen aan herstellingsbetalingen ook delen van Karinthië en Dalmatië aan Frankrijk af te staan. Hierop legde Karel al zijn militaire functies neer en leidde de rest van zijn leven een teruggetrokken bestaan.

Eerbetoon

Aartshertog Karel kwam de dertigste april 1847 op vijfenzeventigjarige leeftijd te overlijden. Hij kreeg zijn laatste rustplaats in de “Kapuzinergruft”, de keizerlijke crypte in Wenen waar sinds de zeventiende eeuw de Oostenrijkse Habsburgers begraven liggen. Op de “Heldenplatz” in de Oostenrijkse hoofdstad werd in 1859 te zijner nagedachtenis een monumentaal standbeeld onthuld, een creatie van de beeldhouwer Anton Dominik Fernkorn (1813-1878) die de aartshertog uitbeeldde op een steigerend paard.

Ook interessant: Het Oostenrijks-Habsburgse keizerrijk