Mauritshuis herenigt bruidspaar na 125 jaar

Het Mauritshuis in Den Haag heeft een portret verworven van Jakob Omphalius, geschilderd door Bartholomäus Bruyn de Oude. Daarmee komt een bruidspaar weer bij elkaar dat bijna 125 jaar geleden op een veiling van elkaar werd gescheiden. De Keulse schilder Bruyn vereeuwigde Jakob en zijn verloofde Elisabeth, kort voor hun huwelijk in 1539, op twee panelen die samen een tweeluik vormen.

Ruim 350 jaar was het echtpaar letterlijk met elkaar verbonden in een zogeheten ‘portret-tweeluik’: twee panelen die met scharnierende lijsten aan elkaar vast zaten. Jakob is geportretteerd achter een stenen balustrade waarop hij met zijn rechterarm leunt. De balustrade loopt door in het portret van zijn verloofde Elisabeth Bellinghausen, wat de visuele eenheid van beide portretten versterkt. Jakob houdt een opgevouwen brief in zijn hand en Elisabeth een takje bitterzoet, als teken van haar liefde. De vlechten die onder haar met parels bestikte mutsje vandaan komen wijzen erop dat zij op dat moment nog ongetrouwd was. De details van de kleding zijn prachtig uitgevoerd: de roodfluwelen mouwen, het zachte bont van zijn mantel en het borduursel van het hemd. Rood en goud vormen met de opvallende turquoise achtergrond de belangrijkste kleuraccenten van de schilderijen.

Hereniging

Elisabeth raakte haar man – dat wil zeggen het portret van haar man – kwijt in 1896, toen het tweeluik werd geveild in Londen. Haar portret kwam in 1912 terecht in de collectie van het Rijksmuseum, dat het in 1951 in langdurig bruikleen gaf aan het Mauritshuis. Daar hing Elisabeth alleen, niemand wist intussen meer wie haar man was en waar zijn portret zich bevond. Ariane van Suchtelen, conservator schilderijen van het Mauritshuis, ontdekte echter twintig jaar geleden op het RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis een oude foto van het portret van Jakob Omphalius. Op het RKD was ook de catalogus van de veiling uit 1896 te vinden. Daarin stonden tekeningetjes van de familiewapens die achterop de schilderijen waren aangebracht. Aan de hand van die familiewapens kon door speurwerk Jakob aan zijn Elisabeth worden gelinked. Maar zijn verblijfplaats was toen nog steeds onbekend. Tot mei 2019, toen Jakob als ‘portret van een onbekende man’ opdook bij een klein veilinghuis in Parijs. Galerie De Jonckheere uit Genève kocht het, zonder te weten wie de man was. Pas toen een conservator van een Duits museum een conservator in het Rijksmuseum tipte, werd ook het Mauritshuis op de hoogte gesteld dat Jakob was gevonden en kon gestart worden met een poging om het echtpaar te herenigen. Nadat Jakob eerst nog op de TEFAF in Maastricht te zien was geweest, kon hij zijn Elisabeth na 125 jaar weer ontmoeten.

Bartholomäus Bruyn

Bartholomäus Bruyn de Oude (1493-1555), die ‘de Oude’ wordt genoemd omdat zijn gelijknamige zoon ook schilder werd, was veelgevraagd als portrettist – een hele generatie Keulse notabelen is door hem geschilderd. Kenmerkend voor zijn portretten zijn de levensechte detaillering van gezichten en handen, het heldere kleurgebruik en de aandacht voor de nauwgezette weergave van kostuums en rekwisieten. Bruyn kreeg weinig opdrachten voor op zichzelf staande portretten – zijn productie bestond vooral uit verlovings- en huwelijksportretten in de vorm van tweeluiken.

Jakob Omphalius

Jakob Omphalius (1500-1567) was een vooraanstaand jurist en geleerde in Keulen. Hij studeerde in Keulen, Utrecht en Leuven, promoveerde in 1529/30 in de rechten aan de Sorbonne in Parijs en nog een keer in Toulouse in 1532/33. Hij bekleedde verschillende hoge functies, doceerde rechten aan de Keulse universiteit en werd in 1559 in de adelstand verheven. De geboorte- en sterfdata van Elisabeth Bellinghausen staan niet vast – op haar portret lijkt ze een stuk jonger dan haar aanstaande. Zij en Jakob kregen 13 kinderen. Na zijn overlijden trouwde Elisabeth nog een keer.

Voor de portretten van Jakob Omphalius en Elisabeth Bellinghausen zijn nieuwe lijsten gemaakt, gebaseerd op een ander voorbeeld van Bruyn. Daardoor zien ze er nu weer uit als een tweeluik, zoals oorspronkelijk de bedoeling was (de originele inlijsting ging grotendeels verloren).

Het portret van Elisabeth is in het verleden uitgebreid gerestaureerd in het Mauritshuis. Het ’tweeluik’ wordt tot en met 4 oktober in het museum gepresenteerd, daarna zal het portret van Jakob ook een uitgebreide restauratie ondergaan in het atelier van het museum. De schilderijen, die nu beide deel uitmaken van de Rijkscollectie, zullen daarna weer als tweeluik in het Mauritshuis worden getoond.

Boekentip: Uit de doeken. Een biografie van het Mauritshuis