De kunstcollectie gehuisvest in het Kröller-Müller Museum in Otterlo is de nalatenschap van de vrouw naar wie het museum vernoemd is: Helene Kröller-Müller. Dat het museum middenin het natuurpark de Hoge Veluwe ligt is geen toeval. Waar Helene gefascineerd was door de moderne kunst, was het omringende natuurgebied tekenend voor de liefhebberij van haar man Anton Kröller.
In de introductie van het boek, waarop Dekker promoveerde bij het Biografie Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen, beschrijft ze het bronnenmateriaal van haar studie. Ze betoogt hoe bedrijfsboekhoudingen en notulen van vergaderingen functioneren als equivalent van dagboeken en briefwisselingen. In dit geval was dat ook noodzakelijk, want voorafgaand aan zijn overlijden vernietigde Kröller zijn persoonlijk archief.
Gehaaide ondernemer
Dit was een teken aan een duistere wand. Dekker schetst een onthullend beeld van een gehaaide ondernemer. Eind negentiende-eeuw komt de vrijhandel op gang en groeit de Rotterdamse haven enorm. Dit waren tijden van onbegrensde mogelijkheden en kansen, die Kröller met volle overtuiging zocht en greep. Door zijn wilde speculaties, dreef hij het bedrijf dat hij zelf tot bloei had gebracht vervolgens weer naar de afgrond. En nam daarbij al zijn beleggers, en zelfs bijna de Rotterdamsche Bank mee. Als eerste havenondernemer installeerde hij elektrische kranen en graanliften om zo op arbeidskosten te besparen. Toen de Rotterdamse havenarbeiders hierdoor in opstand kwamen, haalde hij pardoes mankracht van buiten de stad. Dit typeert Kröller’s zakelijk handelen, maar ook zijn persoonlijke kant.
Het was een man met louter functionele vriendschappen. Zijn persoonlijkheid had twee kanten, hij was charmant en slim, maar ook sluw en meedogenloos. Hij schroomde niet om na sterfgevallen binnen de schoonfamilie zijn eigen machtspositie in het bedrijf te verstevigen. Dekker insinueert iets te enthousiast dat Kröller wel eens iets van doen zou kunnen hebben met deze overlijdens, maar kan dit niet onderbouwen. Toch laten dit soort anekdotes zien hoe het een man zonder scrupules was. Zo was hij ook niet de prettigste vader, en, met een veeleisende en onverbiddelijke vrouw als Helene, kenden de kinderen een weinig liefdevol thuis. Opvallend is dat alle zakelijke debacles en duistere zaakjes de reputatie van Kröller tijdens zijn leven nauwelijks schaadden of in de doofpot verdwenen. En ook na zijn overlijden bleven publicaties zowel zijn zakelijke als persoonlijke nalatenschap verheerlijken. Voorafgaand aan de echte ondergang van het bedrijf, waren de kunstcollectie van Helene en het landgoed eromheen reeds overgedragen aan de staat. Zo werden deze, en daarmee ook de familienaam, veiliggesteld voor de toekomst.
Gewetenloos
“Het is moeilijk voor te stellen dat Anton Kröller geen enkele wroeging had over de door hem veroorzaakte verliezen bij beleggers, maar helaas zijn voor het tegendeel geen aanwijzingen te vinden. (..) Anton Kröller had geen geweten en dus ook geen gewetensnood.”
Leven op Krediet houdt het midden tussen een biografie van een zakenman en de geschiedenis van een bedrijf. Deze twee facetten zijn naadloos met elkaar verweven. Zonder de persoonlijkheid van de directeur geen geschiedenis van de zaak, maar zonder de ontwikkelingen in de zaak ook zeker geen portret van de directeur. Vanwege het type bronmateriaal verdwaalt Dekker nogal eens in de financiële details. Dan verliest ze het biografische aspect enigszins uit het oog en voert de bedrijfs- en economische geschiedenis de boventoon. Maar de biografische elementen zijn te verbijsterend om niet door te blijven lezen. Met 672 pagina’s (exclusief bijlagen en noten) is dat een hele opgave, maar wel eentje die uiteindelijk loont.
