Nostalgie – Herkomst en betekenis van het begrip

Het begrip nostalgie is onder historici algemeen bekend. Nostalgie is een geromantiseerd verlangen naar vroeger, naar die ‘goede oude tijd’. Waar komt dit begrip eigenlijk vandaan en hoe is de betekenis ontstaan?

Betekenis van de term nostalgie

Het woord nostalgie komt sinds de negentiende eeuw, om precies te zijn rond 1824, al in de Nederlandse taal voor als Frans leenwoord. Het begrip is een samenstelling van het Griekse woord nostos [terugkeer/thuis] en algos [pijn/leed/verlangen], met als betekenis: heimwee, de met zwaarmoedigheid gepaarde begeerte naar het vaderland, het verlangen naar vroegere tijden. De moderne betekenis is een geromantiseerd of geïdealiseerd verlangen naar oude tijden.

Het gevoel van nostalgie is niet positief, maar een naar en onbehaaglijk gevoel dat het vroeger beter was. De persoon die zich nostalgisch voelt, mist iets dierbaars of belangrijks dat er vroeger wel was. Het probleem bij nostalgie is echter dat terugkeren naar vroeger niet kan: de tijd kun je niet terugdraaien. Bij heimwee is sprake van een verlangen naar een bepaalde plek. Terugkeer is dan wél mogelijk.

Herkomst van het begrip

Het woord nostalgie werd voor het eerst gebruikt in juni 1688 door de Zwitserse medicus Johannes Hofer (1669-1752), in diens dissertatie Dissertatio medica de nostalgia, oder Heimwehe. Zijn proefschrift bestond uit niet meer dan elf pagina’s… Hofer nam bij Zwitserse soldaten een pathologisch fenomeen waar, waarbij de soldaten ziekelijk verlangen naar huis. Ze hadden enorme heimwee. Dit uitte zich op een extreme wijze in hartkloppingen, koortsverschijnselen en zelfs anorexia. Ze hadden letterlijk ‘pijn van hun land’.

In het artikel ‘Woordsprong’ van Onze Taal (pdf) uit 2016 lezen we:

“Hofer had het Zwitserse dialectwoord Heimweh, bekend sinds 1592, in het Grieks vertaald: uit nostos ’terugkeer naar huis’ en algos ‘pijn’ ontstond nostalgia. Het neologisme sloeg aan, evenals Heimweh, dat in Duitsland een romantische lading kreeg. Het Nederlands heeft nostalgie rond 1800 geleend; heimwee is bij ons al sinds 1689 bekend. De betekenissen zijn sindsdien verschoven: heimwee is een ‘terugverlangen naar huis’, nostalgie betekent ‘verlangen naar vroeger’. “

Het begrip nostalgie ging vooral een rol spelen sinds de Franse Revolutie (1789) en Industriële Revolutie vanaf de achttiende eeuw. Met name ten tijde van de Romantiek in de negentiende eeuw speelde nostalgie een rol bij romantici: zij verlangden terug naar vroeger, naar de tijd ban ongerepte natuur, zonder spoorlijnen. Kortom: naar de tijd van voor de Industriële Revolutie. Een ander typisch voorbeeld is het fenomeen ‘Ostalgie‘ onder Oost-Duitsers: het gevoel van een terugverlangen naar de tijd van de DDR en Koude Oorlog.

Boek: Pure nostalgie – G.T. Rovers

Bronnen ▼