Nr. 24: de film over de Noorse verzetsman Gunnar Sønsteby

Toen nazi-Duitsland in het voorjaar van 1940 Noorwegen binnenviel, sloot de tweeëntwintigjarige Gunnar Sønsteby zich aan bij het Noorse leger. Vanwege een longontsteking moest de Noor echter al snel de wapens neerleggen. Sønsteby koos hierna echter niet voor een rustig leventje: hij sloot zich aan bij het verzet en was in de jaren hierna betrokken bij talloze sabotage-acties.

Het verhaal van de oorlogsheld (de meest onderscheiden Noorse staatsburger ooit) staat centraal in de film Nr. 24 die sinds kort op Netflix is te zien. De titel van deze goed ontvangen film verwijst naar de codenaam die Gunnar Sønsteby tijdens zijn verzetswerk kreeg toegewezen: Agent 24 (Nr. 24).

Vermommingen

Na in Noorwegen al verschillende sabotage-acties te hebben uitgevoerd, week Sønsteby in 1941 uit naar Zweden. Daar legde hij contact met de Britse ambassade en sloot de Noor zich aan bij de Special Operations Executive (SOE), een Britse dienst die speciaal was opgericht om sabotage-acties uit te voeren in bezette gebieden. Een van de eerste opdrachten die Sønsteby kreeg was het verzamelen van informatie over de nieuwe U-bootbasis en havenfaciliteiten die de Duitsers in Trondheim bouwden.

Al snel ontpopte Sønsteby zich tot een zeer gewiekst geheim agent. Mede dankzij allerlei slimme vermommingen (hij maakte tijdens de oorlog gebruik van tientallen identiteiten) en vervalsingen wist hij een groot aantal sabotagecampagnes uit te voeren en bovendien uit handen van de nazi’s te blijven. De Noor verwierf hierbij de bijnaam Kjakan (De kaak), afgeleid van Umulius Kjakabråten, een van de schuilnamen die hij gebruikte.

Een van de bekendere acties waar Sønsteby bij was betrokken, was de diefstal van printplaten van de Noorse Centrale Bank in 1942. Deze platen werden gebruikt om bankbiljetten te drukken. De Noor slaagde erin de belangrijke platen naar Zweden te smokkelen waarna ze onder meer gebruikt werden om nieuwe SOE-campagnes mee te financieren.  

Ondertsteuning geallieerden

In 1943 slaagde de verzetsman er op het nippertje in te ontsnappen aan de Gestapo en week hij opnieuw uit naar Zweden. De Britten stuurden hem vervolgens naar Groot-Brittannië, waar Sønsteby zich in juni 1943 aansloot bij Kompani Linge, een eenheid die het Noorse verzet moest ondersteunen. Oktober datzelfde jaar keerde Sønsteby per parachute terug naar Noorwegen om een leidende rol op zich te nemen van de verzetsbeweging.

In die hoedanigheid was de Noor vervolgens nog betrokken bij een groot aantal sabotage-acties. Zo bliezen de verzetsleden bijvoorbeeld het kantoor voor Noorse dwangarbeid op, waarmee ze een Duits plan verijdelden om jonge Noren naar het Oostfront te sturen. Ook slaagde hij erin 75.000 rantsoenkaarten te vernietigen, wat een Duits plan om in het land een striktere rantsoenering door te voeren dwarsboomde. In de zomer van 1944, toen de geallieerden Normandië binnenvielen, coördineerde Sønsteby nog diverse sabotage-acties waaronder de vernietiging van verschillende spoorlijnen. Dit om te voorkomen dat de Wehrmacht versterkingen naar het zuiden van het land kon sturen.

Onderscheidingen

Na de oorlog studeerde de Noor enige tijd aan de Amerikaanse Harvard-universiteit. Vervolgens werkte hij jarenlang in de olie-industrie, eerst in het buitenland maar daarna ook lang in Noorwegen zelf. Sønsteby kreeg gedurende zijn leven een groot aantal onderscheidingen. Dusdanig veel dat hij de meest gedecoreerde Noor ooit is. In 1945 ontving hij bijvoorbeeld de prestigieuze Britse Distinguished Service Order en de Amerikaanse Medal of Freedom met zilveren palm. Een jaar later kreeg hij in Noorwegen de hoogst mogelijke Noorse militaire onderscheiding: het Noorse Oorlogskruis met drie kruizen. 

Ondanks alle lof die hem werd toegezwaaid bleef de Noor zelf tamelijk bescheiden. Zo zei hij zelf ooit:

Ik was gemiddeld in alles. Gemiddeld op school, ik had een gemiddelde lengte, gemiddeld uiterlijk. Ik viel op geen enkele manier op. Juist daarom was het zo moeilijk voor de Gestapo om mij te pakken.

Standbeelden en staatsbegrafenis

Op 13 mei 2007 onthulde koning Harald V van Noorwegen een standbeeld van Sønsteby in Oslo. De verzetsman was toen al lang met pensioen en werkte als vrijwilliger in een Noors verzetsmuseum. Ook gaf hij geregeld lezingen over zijn oorlogservaringen. De Noor overleed op 10 mei 2012. Twee dagen daarvoor was in zijn geboorteplaats Rjukan nog een standbeeld voor hem onthuld.

Gunnar Sønsteby werd 94 jaar oud. Hij kreeg een staatsbegrafenis die onder meer werd bijgewoond door koning Harald V en de toenmalige premier Jens Stoltenberg.

Film

In de film Nr. 24 die sinds begin 2025 op Netflix is te zien, staat Sønsteby’s verhaal centraal en worden verschillende van de sabotage-acties waarbij hij betrokken was belicht. De film is geregisseerd door John Andreas Andersen en de rol van de verzetsman wordt vertolkt door Sjur Vatne Brean.

Bronnen ▼