Ockhams scheermes – ‘Maak het niet te ingewikkeld’

De veertiende-eeuwse Engelse filosoof Willem van Ockham is vandaag de dag vooral bekend om het naar hem vernoemde principe: Ockhams scheermes, ook wel bekend als de lex parsimoniae, ofwel de wet van de spaarzaamheid. Volgens dit principe is de eenvoudigste verklaring voor een bepaalde theorie meestal de beste en moeten we niets overbodigs in de theorie opnemen.

Het principe is gebaseerd op een stelling van Ockham die als volgt luidt:

“Entia non sunt multiplicanda praeter necessitatem.”

Dit betekent zoveel als ‘entiteiten (of: de zijnden) moeten niet zonder noodzaak vermenigvuldigd worden’. Kort gezegd houdt dit principe in dat we voor de meest eenvoudige theorie met de minste aannames moeten kiezen, als er meerdere theorieën zijn die een bepaald verschijnsel verklaren. We moeten dus spaarzaam zijn en geen trits aan gecompliceerde theorieën bedenken als er al een eenvoudige theorie beschikbaar is die een bepaald fenomeen verklaart. Overbodige theorieën moeten als het ware met een mes worden ‘weggesneden’.

De Amerikaanse filosoof Daniel C. Dennett licht het principe in zijn boek Gereedschapskist voor het denken als volgt toe:

Maak het dus niet onnodig ingewikkeld. Of, zoals Albert Einstein ooit zei:

Alles moet zo eenvoudig mogelijk worden gemaakt, maar niet eenvoudiger.

Ockhams scheermes heeft zijn nut in de loop der eeuwen ruimschoots bewezen, maar de vraag blijft hoever het principe precies moet worden doorgevoerd. Zo zijn er bijvoorbeeld denkers die stellen dat we aan de hand van het spaarzaamheidsprincipe een God als schepper van het heelal moeten aanvaarden. Andere theorieën zouden namelijk een stuk ingewikkelder (en minder spaarzaam) zijn. De hiervoor al genoemde Dennett heeft daar begrijpelijkerwijs echter wel wat tegen in te brengen:

“Hoe zou het postuleren van iets bovennatuurlijks en volstrekt onbegrijpelijks ooit spaarzaam kunnen zijn?”

Ockhams scheermes is kortom vooral een vuistregel of een advies dat geregeld van pas kan komen. Maar niet meer dan dat.

Froidmont

De uitdrukking Ockhams scheermes verscheen overigens pas enkele eeuwen na de dood van de filosoof in 1347. Hij werd geïntroduceerd door de Franse zeventiende-eeuwse Franse theoloog Libert Froidmont in het werk Philosophia Christiana de Anima (1649).

Bronnen ▼