Piet de Jong (1915-2016) – Premier tijdens de woelige jaren zestig

De Nederlandse oud-premier Piet de Jong (KVP) is afgelopen woensdag op 101-jarige leeftijd overleden. Het CDA heeft dat bekendgemaakt. De begrafenis heeft inmiddels al plaatsgevonden.

Piet de Jong was premier van Nederland van 1967 tot 1971 namens de KVP. Daarvoor was hij onder andere staatssecretaris en minister van Defensie. Na zijn premierschap werd De Jong fractievoorzitter voor de KVP in de Eerste Kamer. Hij bleef dit tot 1974.

Marine

Piet de Jong werd op 3 april 1915 geboren in een katholiek gezin in Apeldoorn. In 1931 trad hij in dienst bij de Koninklijke Marine. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was hij commandant van een onderzeeboot. Op 13 mei 1940 week hij met zijn onderzeeboot uit naar Engeland en in 1944 nam hij als officier deel aan enkele gevechten, waarbij onder meer verschillende Japanse en Italiaanse schepen tot zinken werden gebracht. Vanwege zijn inspanningen kreeg De Jong twee keer het Bronzen Kruis, een koninklijke onderscheiding die soms wordt toegekend aan personen die “moedig of beleidvol” optraden tegenover de vijand. Daarnaast ontving Piet de Jong het Britse Distinguished Service Cross. “De zee heeft mij gemaakt tot wie ik ben”, zei Piet de Jong in een interview in 1971.

Zijn achtergrond bij de marine zorgde er min of meer voor dat Piet de Jong vanaf eind jaren vijftig ook politiek carrière ging maken. De KVP (een voorloper van het CDA) was in 1959 op zoek naar een secretaris voor de Marine en klopte uiteindelijk bij De Jong aan. Voor hij de functie kon aannemen moest hij nog wel even snel lid worden van de KVP. Tijdens de beëdiging zei hij tegen koningin Juliana:

“Majesteit, zo ziet u maar hoe een mens aan lager wal kan raken.”

Na deze periode was hij minister van Defensie in de kabinetten Marijnen, Cals en Zijlstra. Onder zijn bewind voerde hij onder meer reorganisatie door binnen de Nederlandse defensie.

Minister-president Piet de Jong

In 1967 werd Piet de Jong minister-president. Zijn kabinet was om verschillende redenen bijzonder. Het was bijvoorbeeld het eerste kabinet in vijftig jaar dat zijn regeerperiode volledig uitzat. Bijzonder, aangezien de jaren 1960 vrij tumultueus waren. Het centrum-rechtse kabinet – gevormd door KVP, VVD, ARP en CHU – had het niet makkelijk, maar zat desondanks de rit uit. De bewindslieden moesten onder meer zien om te gaan met een grote maatschappelijke roep om (politieke) vernieuwing. Daarnaast zorgden mondiale kwesties als de oorlog in Vietnam en de hongersnood in Biafra voor maatschappelijke onrust. Ook in eigen land gebeurde er genoeg. De Provo-beweging deed geregeld van zich spreken en de Maagdenhuisbezetting zorgde eveneens voor veel discussie.

Tijdens de regeerperiode van De Jong groeide de economie krachtig, met gemiddeld 5,8 procent per jaar. Mede hierdoor kon de verzorgingsstaat verder worden opgetuigd.

Onder Piet de Jong werden de banden met de NAVO versterkt. Ook werden de Kieswet en Grondwet onder de loep genomen om te kijken of er bestuurlijke vernieuwingen doorgevoerd konden worden. Op Defensie werd onder het kabinet van de De Jong niet bezuinigd.

‘Verend opvangen’

In een recent verschenen boek over het kabinet-De Jong wordt het volgende geschreven over deze periode:

“Het korte programma bevatte een strakke norm voor de overheidsuitgaven en een beperkt aantal globale afspraken. Dit leverde een solide basis op voor hechte samenwerking (…) Van de vier leiders die de formatie-onderhandelingen hadden gevoerd, bleven er bovendien drie in de Kamer zitten: Schmelzer, Biesheuvel en Toxopeus (de laatste tot oktober 1969). De onderlinge vertrouwensband bleef gedurende de rit dus grotendeels intact. Het program werd ook daadwerkelijk uitgevoerd zonder dat daar veel politieke ophef over werd gemaakt, alsof er dus alleen maar op de winkel werd gepast (…) De Jong slaagde erin van zijn kabinet een goed team te maken. Het kabinet was resultaatgericht en eensgezind (…) Vernieuwingsdrang en gezagscrises werden ‘verend’ opgevangen. Politiek gezien was er geen alternatief. Een ruime meerderheid in de Kamer had geen belang bij een crisis (…) Een niet onbelangrijke factor was ten slotte de al genoemde sterke economische groei.”

Wereldwijze man

In een in memoriam noemt het CDA de voormalige roerganger een ” markante, aimabele en wereldwijze man die tijdens zijn militaire en politieke loopbaan van grote betekenis is geweest voor Nederland.” Premier Rutte zegt in reactie op het overlijden van de oud-premier diep bedroefd te zijn:

“Piet de Jong was mijn politieke betovergrootvader. Met de relativerende blik van iemand die voor hetere vuren heeft gestaan, wist hij als oud-onderzeebootcommandant ons land op vaardige wijze door de woelige jaren zestig te leiden.”

Eind 2011 verscheen een biografie van Piet de Jong, getiteld Van buitengaats naar Binnenhof. P.J.S. de Jong.

Lees ook: Het succesvolle kabinet-De Jong 1967-1971
Biografie: Van buitengaats naar Binnenhof – Biografie P.J.S. de Jong
Boek: Polarisatie en hoogconjunctuur – Het kabinet-De Jong 1967-1971
Overzicht: Alle premiers van Nederland

Interview met oud-premier Piet de Jong over zijn ervaringen als onderzeebootcommandant