Pointillisme (Divisionisme) – Kenmerken van de schildertechniek

Het pointillisme is een bekende schildertechniek die tegen het eind van de negentiende eeuw in zwang kwam. Bij deze techniek plaatsen kunstenaars alleen gekleurde stippen of kleine streepjes (divisionisme) op een doek. Men maakt hoofdzakelijk gebruik van primaire, ongemengde kleuren.

De pioniers van het pointillisme gingen ervan uit dat de toeschouwers het beeld zelf wel als een geheel zouden zien en dat de hersenen er voor zorgden dat secundaire kleuren waargenomen werden (zonder dat die dus zelf op het doek waren aangebracht). Door bijvoorbeeld kleine rode en gele stippen naast elkaar te plaatsen, zag men oranje.

Een wetenschappelijke basis

De techniek werd rond 1885 geïntroduceerd door de Franse schilders Georges Seurat en Paul Signac. Deze kunstenaars ontwikkelden wetenschappelijke theorieën waarop de techniek werd gebaseerd. Ze lieten zich daarbij inspireren door de beroemde Franse scheikundige Eugène Chevreul die een eigen kleurenleer had beschreven in zijn werk De la Loi du Contraste Simultané des Couleurs (1839). Pointillisme zagen de kunstenaars als een middel om de intensiteit van het licht zo treffend mogelijk te verbeelden. Ook zouden de kleurcontrasten en minuscule verftoetsen bijdragen aan de harmonie van de schilderijen.

Een belangrijk werk uit de beginfase van het pointillisme is Baders bij Asnières van Searat. De Fransman gebruikt hier de techniek als eerste. Zelf sprak hij van chromoluminarisme. In hun werk Algemene kunstgeschiedenis schrijven Hugh Honour en John Fleming over de techniek:

“Het pointillisme was een systematisering van de impressionistische praktijk, maar de bewerkelijke, pijnlijk nauwkeurige uitvoering is in strijd met de frisse spontaniteit van de impressionistische schildertrant.”

Een andere bekende beoefenaar van het pointillisme was Camille Pissarro. Ook Vincent van Gogh liet zich inspireren door de techniek van het pointillisme, maar ontwikkelde een eigen techniek en hechtte minder belang aan de wetenschappelijke benadering.

Korte video over pointillisme

Boek: Eeuwige schoonheid – E. Gombrich

Bronnen ▼