De Unie van Atrecht (1579)

Op 6 januari 1579 ondertekenden de Waalse gewesten Artesië, Kamerijk, Henegouwen en Romaans-Vlaanderen de Unie van Atrecht. Hiermee werd gebroken met de Opstand. Enkele maanden later volgde de ondertekening van Traktaat van Atrecht, waarmee de gebieden zich verzoenden met Filips II en de hertog van Parma.

Drie jaar hiervoor hadden zeventien opstandige gewesten de Pacificatie van Gent ondertekend. Hierin verklaarde men het gezag van Filips II nog steeds te erkennen, maar bepaalde men wel dat zijn troepen de Nederlanden moesten verlaten. Een andere bepaling regelde dat de Staten Generaal voortaan op eigen initiatief bijeen mocht komen, en dus niet meer alleen op initiatief van de vorst. Verder werd Willem van Oranje aangewezen als regeringsleider en kwam er een amnestieregeling voor opstandelingen.

Voor rust in de Nederlanden zorgde de Pacificatie echter niet. Afspraken over godsdienstvrijheid waren bijvoorbeeld niet gemaakt en onder meer rond Gent laaiden nieuwe beeldenstormen op en werden door calvinisten zelfs katholieken vermoord. In 1578 benoemde koning Filips II een nieuwe landvoogd: Alexander Farnese, de hertog van Parma. Die wist handig gebruik te maken van de onderlinge verdeeldheid en wist in de zuidelijke Nederlanden een aanzienlijk aantal zogenaamde malcontenten voor zich te winnen. Dit waren katholieken die zich verenigd hadden uit protest tegen calvinisten die probeerden de katholieke godsdienst te verbieden. Mede dankzij de inspanningen van de hertog van Parma werd op 6 januari 1579 de Unie van Atrecht ondertekenden. De breuk werd daarmee definitief. De gewesten spraken onder meer af dat:

• er geen buitenlandse troepen meer welkom waren in de gewesten;
• de katholieke godsdienst de enige toegestane godsdienst was;
• alle privileges van voor de opstand werden hersteld;
• … en de Raad van State georganiseerd werd zoals onder keizer Karel V.

Al snel na de ondertekening bracht de hertog van Parma de gebieden weer onder Spaans bestuur.

Unie van Utrecht

Als reactie op de Unie van Atrecht besloten Brabant, Vlaanderen (met Doornik), Holland, Zeeland, Gelre en de Groningse ommelanden een eigen tijdelijke unie te vormen: de Unie van Utrecht. Hierin spraken deze gebieden af géén afzonderlijke vrede te sluiten met Filips II en de handen ineen te slaan voor de verdediging. Later sloten ook Gent, Nijmegen, Arnhem, Friesland, Venlo, Amersfoort, Ieper, Antwerpen, Breda, Brugge en het Brugse Vrije, Lier en Drenthe zich aan.

Overzicht van Boeken over de Tachtigjarige Oorlog