Waarom lopen wij de marathon?

Maandag werd de Marathon van Boston gelopen, een beladen race. Bij de bloedige aanslag een jaar eerder vielen 264 gewonden en drie doden. De marathon van Boston is de oudste stadsmarathon ter wereld. En nu, zoals de Boston Globe schrijft: “Een marathon van de gehele wereld.” Hoe is de marathon ontstaan? Waarom lopen we een marathon?

De marathon is het enige sportevenement dat is geïnspireerd op literatuur. Op fictie wel te verstaan. We danken de marathon aan diverse schrijvers en dichters die samen de legende schiepen van de koerier die de boodschap van de overwinning van de Slag bij Marathon naar Athene bracht. Hij riep “nikomen”: we hebben gewonnen! En hij zou dwars door de deur zijn doodgevallen.

De Slag bij Marathon

In 490 voor onze jaartelling vindt de Slag bij Marathon plaats. Het groeiende Perzische Rijk wil Sparta inlijven en Athene verwoesten. Er zijn al vaker aanvallen gedaan door de Perzen. In 492 wil Mardonius Griekenland binnenvallen, maar zijn gehele vloot wordt door een storm verwoest. In 490 doet Darius een nieuwe poging, maar de Atheners zijn met hun schilden goed voorbereid op de pijlenregen van de Perzen. De Perzische tactiek werkt niet meer en de Grieken kunnen direct in de aanval gaan. Perzië heeft een groot leger op de been gebracht dat wonderlijk genoeg door het veel kleinere leger van Athene wordt verslagen. 6400 Perzen vinden de dood tegenover slechts 192 Atheners. De Slag bij Marathon is een enorme deceptie en vernedering voor de Perzen. Zelfs zonder de steun van de Spartanen is het Athene gelukt de Perzen te weerstaan. De Spartanen arriveren namelijk pas enige dagen na de overwinning op het slagveld.

Herodotus

De Griekse dichter en historicus Herodotus is nog niet geboren in het jaar van de Slag bij Marathon, maar hij heeft ongetwijfeld nog uit eerste hand de verhalen over de slag gehoord. Herodotus is de geschiedschrijver van de oorlogen tussen Perzië en Athene. Hij is de eerste dichter die verhaalt van een koerier die vlak voor de Slag bij Marathon niet alleen de gunst van de god Pan moet verkrijgen, maar ook de steun van Sparta. Deze koerier loopt van Athene naar Sparta, dat is 246 kilometer. Er zijn overigens wel ultralopers die de zogenoemde Spartathlon lopen en daar een kleine 40 uur mee bezig zijn. De Griekse koerier zou er ook meer dan twee dagen mee bezig zijn geweest. De loper werd in de Griekse tijd een hemerodrome genoemd ook wel een ‘dagloper’.

Hoe dan ook, deze koerier kon de god Pan niet bewegen voor steun aan Athene (of toch wel?) en Sparta was uiteindelijk te laat op het slagveld. De missie was dus feitelijk mislukt. Het is natuurlijk volstrekt onwaarschijnlijk dat deze koerier na die 240 kilometer nog van Marathon naar Athene zou zijn gelopen. Dat verhaalt Herodotus dan ook niet. Herodotus schrijft geen woord over een koerier die van Marathon naar Athene is gerend om daar dood neer te vallen. Toch wil de legende het.

Plutarchus en Phidipiddes

De biograaf Plutarchus (40-120) vertelt ruim vijfhonderd jaar later in De gloria Atheniensium dat het een frontsoldaat was die van Marathon naar Athene rende, met de deur in huis viel, nikomen riep en dood neerviel (ook over wat hij nu precies riep zijn verschillende literaire bronnen).  Voor het eerst komt de Marathon-koerier aan bod in de literatuur. Maar er zijn geen bronnen (meer) voor deze geschiedenis. In Plutarchus’ tijd wordt er al gekibbeld over de naam van de koerier. Was het Thersippus van Eroeadae of Eucles? Het verhaal heeft wel erg veel drama om geloofwaardig te zijn. Zeventig jaar later vervangt Lucianus dan ook nog de naam Eucles door Phidipiddes.

Browning: Rejoice!

We maken weer een grote sprong in de tijd. In de negentiende eeuw was het de Britse dichter Robert Browning die het gehele verhaal van de Slag bij Marathon nog eens dramatische in woorden neerzette. Bij hem is het ten slotte de soldaat die in volle wapenuitrusting naar Athene rent.

Unforeseeing one! Yes, he fought on the Marathon day:
So, when Persia was dust, all cried “To Akropolis”!
Run, Phidippides, one race more! the meed is thy due!
‘Athens is saved, thank Pan,’ go shout!” He flung down his shield,
Ran like fire once more: and the space ’twixt the Fennel-field
And Athens was stubble again, a field which a fire runs through,
Till in he broke: “Rejoice, we conquer!” Like wine thro’ clay,
Joy in his blood bursting his heart, he died—the bliss!

Phidipiddes was in Noord-Europa aangekomen. Het was natuurlijk dichterlijke vrijheid en wie wil hem dat ontzeggen? De legende van de marathon is geboren.

De Coubertin: Olympische Spelen

De Franse filosoof Michel Bréal kende zijn dichters en stelde voor aan de initiatiefnemer van de Moderne Olympiade – Pierre de Coubertin – om de heldendaad van Phidippides te herdenken tijdens de eerste Moderne Olympiade in Athene van 1896. De grote baas hield het voorstel eerst nog af, omdat hij dacht dat een marathon veel incidenten zou geven (was hij bang dat lopers in Athene wellicht ook dood neer zouden vallen?). De Coubertin liet zich ten slotte toch overhalen: de olympische marathonloop was een feit. Voortaan zouden de olympiërs de afstand tussen Marathon en Athene van 42 kilometer hardlopen op de laatste dag van de Zomerspelen.

De eerste marathon liep ook echt van Marathon naar Athene en was de slotwedstrijd van de Griekse Spelen. Het was zo heet dat diverse atleten niet in Athene aankwamen. De marathon groeide vooral in het laatste decennium uit tot de ultieme uitdaging van veel atleten. Elke zichzelf respecterende stad heeft een jaarlijkse marathon. Gebaseerd op een koeriersloop die nooit plaatsvond. Maar een wedstrijd gebaseerd op de literaire verbeelding verdient een plek op het olympisch menu!

~ Max Dohle
Max Dohle is sporthistoricus en schrijver.