Herodotus van Halikarnassos – Grieks historicus

Herodotus (of Herodotos) was een Griekse historicus en etnograaf (volkenkundige), geboren rond 484 v.Chr. in Halikarnassos, het huidige Bodrum in Turkije. Hij was de eerste die een historische gebeurtenis (de Perzische Oorlog) beschreef, en deze ook probeerde te verklaren. Met zijn beroemde werk Historiën – ‘Het verslag van mijn onderzoek’, is hij dan ook de grondlegger van de literaire geschiedschrijving. Van de gehele westerse literatuur is dit het oudste omvangrijke Griekse proza dat is overgeleverd. Cicero riep hem uit tot Vader van de Geschiedenis.

Levensloop

Net als bij veel andere vroege Griekse schrijvers, is er ook van Herodotus weinig betrouwbare informatie over de persoon zelf. Voor de levensloop van de antieke schrijver is men vooral aangewezen op de Suda, een omvangrijk Grieks lexicon dat uit de Middeleeuwen is overgeleverd. Het is in elk geval zeker dat hij is geboren in de Dorische kolonie Halikarnassos, dat schrijft hij namelijk zelf in de inleiding van zijn Historiën.

Herodotus bezit een grondige kennis van de literatuur van zijn tijd. Daarom kunnen we concluderen dat hij waarschijnlijk is opgegroeid in een welgesteld, intellectueel milieu. Wegens persoonlijke politieke problemen verhuist Herodotus naar het eiland Samos. Mogelijk is hij betrokken geweest bij een mislukte opstand tegen de plaatselijke tiran en zou hij als vergelding zijn verbannen. Het eiland wordt veelvuldig genoemd in zijn boek en het is dan ook vrijwel zeker dat de schrijver daar echt heeft gewoond.

Globetrotter

Voor zijn tijd is Herodotus met recht een wereldreiziger te noemen. In de jaren na zijn verblijf op Samos trekt hij door de dan bekende wereld. Naast talrijke steden in Griekenland en Klein-Azië bezoekt hij Opper-Egypte (mogelijk twee keer), een stuk van het Midden-Oosten waaronder Fenicië, Noord-Afrika, Italië en Sicilië, de Krim en het gebied dat vandaag de dag Oekraïne is. De ‘vader van de geschiedenis’ zegt zelf ook Babylon te hebben aangedaan. Historici twijfelen aan deze bewering, omdat Herodotos’ omschrijvingen van de stad niet overeenkomen met wat archeologen hebben opgegraven.

De wereld van Herodotus - Afb: Universiteit van Florida — De wereld van Herodotus – Afb: Universiteit van Florida

Tijdens zijn rondreizen verzamelt Herodotus zeer uiteenlopende en zeldzame kennis. Hij vergaart niet alleen historische, maar ook antropologische, aardrijkskundige, biologische, godsdienstige en soms zelfs kosmografische informatie. Over het doel van zijn levenswerk lijdt geen twijfel. In de inleiding schrijft hij:

“Herodotus is mijn naam, ik kom uit Halikarnassos en maak hierbij het verslag wereldkundig van het onderzoek dat ik heb verricht om de herinnering aan het verleden levend te houden en de grootse, indrukwekkende prestaties van de Grieken en andere volken te vereeuwigen.”

Rond zijn veertigste vestigt Herodotus zich in het Athene van Pericles. De stad beleeft de grootste politieke en culturele bloeitijd in haar bestaan. In dit klimaat wordt de historicus opgenomen in de groep vooraanstaande en invloedrijke intellectuelen rond de staatsman. Het verhaal gaat dat hij in deze kring regelmatig voorleest uit zijn reisverslagen.

Kolonist

In of na 444 verhuist Herodotus naar Thouria, een op Atheens initiatief gestichte Griekse kolonie in het zuiden van Italië. Sommige bronnen beweren dat hij zelfs de stichter van de kolonie is geweest. In deze pan-helleense stad voltooit hij mogelijk zijn geschiedwerk. Volgens de Suda overlijdt Herodotus daar rond 425 en wordt hij op de agora begraven, een eer die maar voor weinigen is weggelegd. Ook de stad Pelle in Macedonië en Athene claimden het graf van de geschiedschrijver te bezitten. Sommigen beweren dat hij na Thouria naar Athene terugkeerde ging en daar, na 430, de laatste hand aan zijn boek legde.

De eerste historicus

Zoals gezegd wordt Herodotus wel beschouwd als de eerste historicus. Tot dan toe was geschiedschrijving niet meer dan het vertellen van verhalen. In tegenstelling tot deze verhalenvertellers of logografen, streefde Herodotus actief naar de waarheidsgetrouwe beschrijving van gebeurtenissen. Hij ging bijna wetenschappelijk te werk: hij las boeken, hield interviews en probeerde op die manier uiteindelijk zijn eigen conclusies te trekken. Hij vertrouwde niet blindelings op zijn bronnen. Wel is bekend dat hij zo nu en dan materiaal kritiekloos overnam. Ook veroorloofde hij zich regelmatig artistieke vrijheden door bepaalde zaken wat extra te dramatiseren.

Anders dan zijn beroemde opvolger Thucydides liet Herodotus nog ruimte aan goddelijk ingrijpen in de loop van de geschiedenis. Hij hechte belang aan orakels, wonderen en dromen. De Historiën is dan ook een mengeling van feiten en legenden. Thucydides was vertrouwd met Herodotus en bewonderde zijn stijl van geschiedschrijving. Echter, hij vond dat Herodotus niet alleen schreef ter educatie, maar ook ter vermaak.

~ Wander Rooijackers

Indeling en korte inhoud van Herodotus’ onderzoek

Hieronder de indeling en korte inhoud van de negen boeken van het verslag van Herodotus’ onderzoek. Deze indeling is niet door de schrijver zelf aangebracht, maar door Alexandrijnse bibliothecarissen. Zij noemden ieder boek naar een van de negen Muzen.

Boek I Clio