Wat Nederlandse nazi-kranten schreven in de Tweede Wereldoorlog

April 2016 presenteerde historicus en NSB-kenner Bas Kromhout het boek ‘Fout!’ in de Koninklijke Bibliotheek. Het is een samenstelling van artikelen uit de NSB-pers gedurende 1940-1945 met reacties van bekende historici. In een discussie volgend op de presentatie ging het over de betekenis van het Nederlandse nationaalsocialisme en over de vraag of wij lessen kunnen trekken uit de periode 1940-1945.

De laatste jaren is er een tendens om de NSB af te schilderen als een voor nazi’s best wel gematigd partijtje onder leiding van de sul Anton Mussert. Om aan dat beeld tegengas te bieden, heeft Bas Kromhout een bundel samengesteld met een selectie uit de aan de NSB en Nederlandse SS verbonden pers zoals Volk & Vaderland, De Zwarte Soldaat, Hamer, Het Nationaal Dagblad, De Misthoorn en De Gil. In Fout! staan artikelen die het gedachtegoed uitdragen van de NSB tijdens de bezettingsjaren 1940-1945 en waaruit duidelijk moet worden dat het ‘grijs verleden’ minder grijs was dan men nu graag wil denken. De teksten worden becommentarieert door historici Jolande Withuis, Bart van der Boom, Ad van Liempt, Chris van der Heijden en Evelien Gans, die ieder hun persoonlijke zienswijze geven.

Foute pers

De geselecteerde teksten zitten vol propaganda, manipulatie, haat en complottheorieën. Maar soms zijn ze ook onverwacht goed geschreven en geestig. De inhoud is echter veelal kwaadaardig, antidemocratisch, racistisch, antisemitisch en haatdragend. Kromhout vat het kort en krachtig samen als ‘heftig spul’. De NSB-pers deed tijdens de Duitse bezetting in kwaadaardigheid niet onder voor de Duitse geestverwanten.

“[…] het satirische De Gil is van een opmerkelijke kwaliteit.” – Ad van Liempt

De NSB-ideologie was dus geen gematigde variant van het Duitse nationaalsocialisme. Om dat te verduidelijken is in Fout! bewust alleen gebruik gemaakt van ideologisch aan de NSB of SS verbonden kranten en tijdschriften. De door de Duitse bezetter overgenomen en ‘gelijkgeschakelde’ reguliere pers, zoals De Telegraaf en lokale suffertjes, is buiten beschouwing gelaten.

Kweekvijver

Bij het verschijnen van Fout! was er in de Koninklijke Bibliotheek een discussie met Ad van Liempt, Bart van der Boom (UL) en Jaap Cohen (NIOD) over de betekenis van het Nederlandse nationaalsocialisme. De NSB had als organisatie weinig invloed in het bezette Nederland, omdat de nazi’s hen als slappe fascisten beschouwden en niet als echte nationaalsocialisten. Ook voor nazi’s was ‘fascist’ een scheldwoord.

“Er valt in dit boek veel schokkends te lezen […]” – Bart van der Boom

Maar de aanhang van de NSB fungeerde wel degelijk als een kweek- en visvijver voor foute burgemeesters, politierekruten, Waffen-SS’ers en anderen die geen moeite hadden met het opknappen van smerige klusjes voor de bezetter inclusief het meewerken aan de Holocaust.

Vergelijkingen

De vraag was ook of het zin heeft vergelijkingen te trekken tussen die tijd en de onze. Bart van der Boom stelde dat vergelijkingen trekken tussen hedendaagse politiek (lees: PVV) en fascisme de discussie niet helpt, maar doodslaat. Aan de andere kant lijkt het erop dat waar in het recente verleden de vergelijking te pas en te onpas werd gemaakt, het tegenwoordig een taboe wordt. Ad van Liempt vindt historische vergelijkingen een recept voor misverstanden en stelt dat de verschillen tussen NSB en PVV veel groter zijn dan de overeenkomsten.

“De weerzin tegen de Joden was primair gebaseerd op ‘bloed’, niet op het denken of de daden van Joden.” Jolande Withuis

Het boek Fout! geeft een mooi vormgegeven weerslag van de vaderlandsche nazistische pers in Nederland tijdens de bezetting in korte en langere stukken. Het geeft een boeiend inkijkje in de denkwereld van de nazi die zich tegelijkertijd superieur acht, maar ook slachtoffer voelt. Daarbij was niet alleen maar dreigen en donderen, maar ook humor en satire werden als wapens ingezet om de Nederlandse bevolking te ‘nazificeren’. Met weinig succes.

Fout! Wat Hollandse nazi-kranten schreven over Nederland, Joden en het verzet is een uitgave van Historisch Nieuwsblad in samenwerking met de Koninklijke Bibliotheek en is te koop in de winkel van Historiek.

14 juli 2014

Boek: Fout! Wat Hollandse Nazi-kranten schreven over Nederland, Joden en verzet

Bekijk dit boek bij: