Zeeuws-Vlaanderen tijdens de Eerste Wereldoorlog

Verscheidene recente publicaties maken duidelijk dat Nederland ondanks zijn neutraliteit in de jaren 1914-1918 de nodige invloed onderging van de Eerste Wereldoorlog. Zeeuws-Vlaanderen was een van de gebieden waar de oorlog goed merkbaar was. Dat tonen historicus André Bauwens en ingenieur Miranda Haak overtuigend aan in het boek Bange jaren. Zeeuws-Vlaanderen en de Eerste Wereldoorlog (2014).

Bange jaren is een uitgave van de Heemkundige Kring West-Zeeuws-Vlaanderen. Het boek bevat ruim 400 pagina’s, is gebaseerd op breedvoerig archief- en literatuuronderzoek en staat vol met prachtige foto’s uit de jaren 1914-1918. In negen hoofdstukken krijgen onder meer aandacht: de mobilisatie, de komst van honderdduizenden Belgische vluchtelingen naar Zeeuws-Vlaanderen, de grensbewaking en ‘dodendraad’.Verder lezen we over de komst van deserteurs, spionnen, smokkelhandel langs de grens en allerlei incidenten op Zeeuws-Vlaamse bodem (bommen, buitenlandse vliegtuigen, zeemijnen, etc.). Ten slotte komt de regulering van de Nederlandse economie tijdens de oorlogsjaren aan bod.

Dronken soldaten

“Op vrijdagavond 19 oktober 1917 had een soldaat in de Kapellestraat in Sluis te diep in het glas gekeken en zijn post verlaten. Terwijl hij gelast werd terug te keren, kreeg hij ruzie met een van zijn kameraden. In de buurt van zijn standplaats aangekomen, dreigde hij te zullen schieten. Vrijwel direct daarop begon hij met korte tussenpozen te vuren. Door kordaat optreden kon hij, voordat er slachtoffers vielen, gearresteerd en ontwapend worden. Daarna werd hij geboeid en opgesloten. een week later was het raak in Koewacht, in de kom van het dorp. Twee dronken soldaten begonnen, aldus de Middelburgsche Courant, ’s avonds om 9 uur een aantal schoten te lossen alsof het een schietwedstrijd gold. De kogels vlogen door de lucht.

Hier en daar kwamen ze in de gevel van een huis terecht. Ook hun houten wachthuis spaarden ze niet. Het dak en de wanden werden doorschoten. De ramen en de inboedel werden stuk geslagen of kapot geschoten. De opgeschrikte bewoners die veelal in bed lagen en die geen idee hadden van wat er aan de hand was, vluchtten naar hun kelders.” (36,37)

Belgische annexatieplannen

Een van de interessante – maar tegenwoordig minder bekende – zaken in dit boek treffen we aan in het afsluitende hoofdstuk negen. De Belgische regering opperde vlak na de beëindiging van de Eerste Wereldoorlog plannen om Zeeuws-Vlaanderen en Nederlands-Limburg in te lijven. Al in 1915 voerden Belgische nationalistische groeperingen campagne om delen van hun noordelijke buurland te annexeren, voornamelijk om de positie van de havenstad Antwerpen en de Schelderegio te versterken, maar ook verontwaardiging over de Nederlandse oorlogsverslaggeving, over het feit dat Nederland wel neutraal bleef maar België niet en over de opvang van keizer Wilhelm II in Doorn. De Belgische plannen leidden tot grote ophef en verontwaardiging in Nederland. Op 2 december 1918…

“…verklaarde de [Belgische] minister van Buitenlandse Zaken, Paul Hymans, tegenover de Antwerpse krant La Métropole, dat België op de komende vredesconferentie de volledige herziening van de verdragen van 1839, inclusief de territoriale bepalingen, zou vragen. Zijn ministerie was druk bezig met het samenstellen van een program van eisen (…) De grote mogendheden, met uitzondering van Frankrijk, hadden nauwelijks belangstelling voor de Belgische eisen. Ondertussen was de Nederlandse regering in het geweer gekomen tegen de dreigende aanspraken op delen van haar grondgebied.” (280)

Minder bekende episodes

Bauwens en Haak hebben een fraai, goed gedocumenteerd boek geschreven. Ze hebben daarbij gebruik gemaakt van origineel en informatierijk bronnenmateriaal, dat ook licht werpt op mindere bekende episodes uit de Eerste Wereldoorlog. Opmerkelijk is de grote hoeveelheid foto’s, in hoge resolutie, die de auteurs hebben weten te verzamelen.