Brandschatting van West-Terschelling met rechts de Brandaris, 1666
Het boek 1666: het Vlie Brandt (Van Wijnen), geschreven door Anne Doedens en Jan Houter, vertelt het boeiende en schokkende verhaal van twee grote rampen in de Gouden Eeuw. Op 19 en op 20 augustus 1666, tijdens de Tweede Engels-Nederlandse Zeeoorlog (1665-1667), deden zich bij Vlieland twee rampen voor.
Sir Robert Holmes (Peter Lely, detail)Holmes’ Bonfire
Op 19 augustus 1666 vielen de Engelsen net onder de kust van Oost-Vlieland een Nederlandse handelsvloot aan, die tot op 10 à 15 schepen na volledig verwoest werd. Een dag later ging West-Terschelling in vlammen ten onder, een slag die de Engelsen naar de aanvoerder van de raid Sir Robert Holmes de “Holmes’ Bonfire” noemden. De Nederlanders spraken op hun beurt van “d’Engelsche furie”.
De auteurs plaatsen een belangrijke kanttekening bij de twee rampen. Zo zijn beide rampen in de geschiedenisboeken ondergesneeuwd vanwege de actie van Michiel de Ruyter bij Chatham in juni 1667, waar hij een groot aantal Engelse schepen wist te vernietigen. De overwinning van De Ruyter zorgde ervoor dat de rampen in het Waddengebied in de vergetelheid raakten. De actie van De Ruyter kan volgens Doedens en Houter echter niet begrepen worden zonder de rampen van augustus 1666.
Landverrader
In het eerste hoofdstuk staan de rampen van 1666 centraal en hun nasleep. Daarna volgen – onder meer – hoofdstukken over andere Engels-Nederlandse confrontaties in 1666, oorlogsvoering op het Wad in de zeventiende eeuw, de impact van de rampen op de bevolking van Vlieland en West-Terschelling en de centrale personages die centraal stonden bij de gebeurtenissen van 1666, onder wie de Engelse aanvoerder van de slag Holmes en de Nederlandse landverrader Laurens van Heemskerk.
Van Heemskerk was een Nederlandse kapitein die bij de Slag bij Lowestoft (13 juni 1666) het strijdtoneel verliet en wegens desertie door een krijgsraad – waarin Michiel de Ruyter zitting had – ter dood was veroordeeld. Hierna spioneerde hij voor de Fransen en, dat was zijn ultieme wraak, loodste hij in augustus de Engelse vloot de Zuiderzee op om het Waddengebied aan te vallen:
“Hij wist tijdens een krijgsraad op dinsdag 17 augustus 1666 de twee opperbevelhebbers van de [Engelse] vloot Monck en Prins Rupert, ervan te overtuigen dat er rijke buit op en voor Vlieland en Terschelling was. Pakhuizen en koopvaarders. De volgende dag, de 18e augustus, zeilde de Engelse vloot naar het Vlie, nadat de beide admiraals Van Heemskerck als gids hadden aangewezen. De volgende morgen, op 19 augustus 1666, braken de beruchte zwarte dagen voor Vlieland en Terschelling aan.” (80,81)
Moordbranders
De Engelsen vielen aan met schepen die in die tijd “moordbranders” genoemd werden: brandschepen of branders. Deze schepen zorgden ervoor dat de koopvaardijschepen in de fik vlogen. Verder sprongen de Engelsen met brandende strozakken van schip naar schip om de rest van de klus te klaren.
De gevolgen van de ramp waren groot. Minstens tweeduizend mensen op de eilanden Vlieland en Terschelling lieten het leven, de Beurs in Amsterdam ging drie dagen dicht en woeste kooplieden waren van plan om het huis van Michiel de Ruyter in Amsterdam plat te branden, omdat De Ruyter drukker leek met bekvechten met Maarten Tromp dan met het verdedigen van het vaderland.
1666: het Vlie brandt – Anne Doedens & Jan HouterEen dag later viel de Engelse vloot het dorp West-Terschelling aan, dat overwegend doopsgezind was. De bewoners waren inmiddels vrijwel allemaal gevlucht. Veel Terschellingers vluchtten via het laagstaande water van het Wad naar het stadje Harlingen op het vaste land. Nadat ze het dorp geplunderd hadden, staken de Engelsen het in brand, waarbij ongeveer 200 huizen ten prooi vielen aan de vlammen.
Slot
Het boek van Doedens en Houter is vlot geschreven, spannend en daarbij mooi geïllustreerd met aquarellen van Frans Schot, tekeningen van Harmen de Mayer, en diverse schilderijen en historische kaarten. Jammer vind ik persoonlijk, is dat het boekje geen (korte) literatuurlijst bevat. Ik zou als lezer graag weten waar de auteurs hun informatie vandaan gehaald hebben.
