‘Aan de schandpaal!’

Tijdens middeleeuwse markten en braderieën zijn ze nog geregeld te zien: schandpalen. De schandpaal werd vroeger gebruikt om misdadigers te kijk te stellen. Wie vandaag de dag in het openbaar ergens van wordt beschuldigd wordt spreekwoordelijk ‘aan de schandpaal genageld’.

Met name in de Middeleeuwen werd de schandpaal in Europa veelvuldig gebruikt. De onterende straf moest zo’n diepe indruk op de veroordeelden maken dat die het in het vervolg wel nalieten een overtreding te begaan. Meestal moest men enkele uren aan de paal staan, soms een hele dag. En het kon ook voorkomen dat een ter dood veroordeelde voorafgaand aan zijn executie nog enige tijd aan de paal moest staan. Dit gebeurde in 1328 bijvoorbeeld met Willem de Deken, de leider van de Opstand van Kust-Vlaanderen tegen de graaf van Vlaanderen en de koning van Frankrijk.

Aangezien men bij echte schandpalen met armen en hoofd vast zat, konden veroordeelden voorwerpen die door boze omstanders naar hen toegeworpen werden moeilijk ontwijken. Soms ging het ‘slechts’ om rot fruit, maar het kwam ook voor dat bijvoorbeeld stenen gegooid werden. Niet zelden verliet een veroordeelde de schandpaal dan ook met verwondingen aan hoofd of armen. Wie op een drukke dag aan de schandpaal moest staan, kreeg het doorgaans dus zwaar te verduren. Rechters hielden daar ook rekening mee. In het veertiende-eeuws Frankrijk werden godslasteraars bijvoorbeeld veroordeeld tot een dag aan de schandpaal (en een maand op water en brood in de cel). Wie voor de tweede keer werd veroordeeld, moest opnieuw plaats nemen aan de paal maar dan op een drukke marktdag. Daarnaast werd de bovenlip van deze veroordeelden doorgekliefd.

De schandpaal is tot ver in de achttiende eeuw veelvuldig gebruikt. Halverwege de negentiende eeuw werd hij in Nederland officieel als strafmaatregel afgeschaft.

De uitdrukking ‘iets aan de kaak stellen’ is afgeleid van deze straf. Je leest daar hier meer over.

Lijst met historische uitdrukkingen en gezegden