Aristocratie – Betekenis en kenmerken

De term aristocratie heeft betrekking op een regeringsvorm waarbij de maatschappelijke elite de macht heeft. Met name de adel, geestelijkheid en rijken. Wat betekent aristocratie precies en welke kenmerken heeft dit politieke verschijnsel?

Betekenis aristocratie

Aristocratie betekent letterlijk: ‘Regering van de besten’ (ἄριστος, áristos = excellent). Als er sprake is van een aristocratische bestuursvorm, dan heeft een groep personen uit de hoge klasse buitengewoon veel macht en privileges binnen de regering en samenleving. Het betreft mensen met een staat van dienst: bekwame, geschoolde mensen met ervaring en kennis van zaken.

Kenmerken van aristocratische bestuursvorm

In zijn werk Politeia beschreef de Griekse filosoof Plato vijf bestuursvormen, die in zijn tijd voorkwamen: aristocratie (‘regering van de besten’), timocratie (‘bestuur door soldaten’), oligarchie (‘regering van weinigen’), democratie (‘bestuur door het volk’) en tirannie (‘bestuur door een tiran / alleenheerser’).

De aristocratie komt bij Plato uit de bus als de beste, meest ideale regeringsvorm. Als de besten – lees: de adel of mensen van koninklijke afkomst – regeren, mensen met een staat van dienst in de filosofie, politiek of in het leger, leidt dat volgens Plato tot de beste resultaten. Mensen met persoonlijkheid en genialiteit behoren de macht te hebben…

De slechtste bestuursvorm is, zo stelt Plato in Politeia de tirannie (of: autocratie). Hierbij dragen de burgers hun macht over aan één individu volk geeft zijn macht over aan één persoon. Volgens Plato moet dat wel leiden tot uitbuiting en slavernij. Tirannie is in Plato’s ogen dan ook de hoogste vorm van immoraliteit.

Invloedrijk

De aristocratische regeringsvorm is heel lang invloedrijk geweest, tot ver na de Verlichting en Franse Revolutie. Toen de parlementaire democratie zich in de negentiende eeuw steeds verder ging ontwikkelen, waren in Nederland alleen mannen die voldoende belasting betaalden stemgerechtigd. Dit zogeheten censuskiesrecht was feitelijk een uiting van een aristocratische wijze van politiek denken. Ook het conservatisme sluit aan bij de aristocratie. Nog een laatste voorbeeld van hoe lang aristocratische bestuursvormen standhielden: toen tijdens de Weimarrepubliek (1918-1933) in Duitsland de democratie onder vuur kwam te liggen, verlangden veel Duitsers weer terug naar het Keizerrijk en de aristocratische regeervorm van vóór 1918.

Bronnen ▼