Blue Monday en de blauwe maandag

De derde maandag van januari staat bekend als Blue Monday, ofwel de meest depressieve dag van het jaar… Onze taal kent daarnaast nog het gezegde ‘een blauwe maandag’, dat vaak wordt gebruikt om aan te geven dat iets maar een korte periode duurt. Hoe komen we aan deze verschillende blauwe maandagen?

Sinds 2005 wordt de derde maandag van januari aangeduid als ‘Blue Monday’ of ‘deprimaandag’. Voor veel mensen een dag waarop men maar liever de gordijnen gesloten houdt en in bed blijft liggen. De Kerstvakantie is inmiddels alweer bijna vergeten en hoewel we geacht werden in de voorgaande periode de batterij eens goed op te laden, ontbreekt het veel mensen aan energie. En helaas is de lente nog ver weg. Het is om moedeloos van te worden.

Het viel de Britse psycholoog Cliff Arnall in 2005 op dat veel mensen het rond deze tijd mentaal behoorlijk zwaar hebben. Gemiddeld natuurlijk want er zijn ook mensen die nog altijd vrolijk wakker worden en fluitend en vol levenslust de gordijnen ’s ochtends open trekken. Tot frustratie wellicht van de wat somberder ingestelde medemens…

Met een pseudo-wiskundige formule stelde Arnall vast dat de derde maandag van januari als het meest deprimerend werd ervaren. Hij hield daarbij rekening met zaken als de donkere dagen, financiële zorgen, en het besef dat de goede voornemens die men rond de jaarwisseling vol goede moed heeft uitgesproken rond deze tijd vaak al zijn mislukt. Al dit soort zaken zouden zorgen voor grote gevoelens van somberheid, wat ook zou blijken uit het grote hoeveelheid ziekmeldingen (en zelfs zelfdodingen).

Later gaf Arnall in een interview aan dat het nooit zijn bedoeling was om de dag een negatieve lading te geven. Hij zou juist mensen hebben willen inspireren om actie te ondernemen om de negativiteit te doorbreken. Online wordt men tijdens Blue Monday de laatste jaren overspoeld met grappige filmpjes, foto’s en strips. Dit vanuit de gedachte dat de treurnis van deze dag het best te bestrijden is met een flinke dosis humor…

Blauwe maandag

De verwante Nederlandse uitdrukking ‘een blauwe maandag’ (als aanduiding voor een korte periode) komt ook in het Duits voor, als blauer Montag. Waar de maandag in deze uitdrukking vandaan komt, is niet helemaal duidelijk. Volgens het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) moet er gedacht worden aan een korte periode waarin niet gewerkt hoefde te worden. Hierdoor ging ‘blauwe maandag’ na verloop van tijd een ‘kortdurende periode’ betekenen.

De uitleg van het WNT lijkt logisch, omdat in meerdere verklaringen blauwe maandag duidt op een dag waarop het werk stillag. Maar er zijn ook andere verklaringen…

Een blauwe maandag tijdens de vastentijd?

Een eerste verklaring van de ‘blauwe maandag’ gaat uit van een verband met de kerkelijke vastentijd. In de Rooms-Katholieke Kerk tijdens de Middeleeuwen. Gedurende de vastenperiode bedekte de priester namelijk de beelden en altaar in de parochiekerk met blauwe doeken.

Kritiek op deze uitleg is er van de taalkundige F.A. Stoett, die in zijn Nederlandse spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegde (1923-1925) het volgende stelt:

In de middeleeuwen werd deze dag evenwel goede Maandag genoemd, terwijl niet op dien dag, maar reeds 14 dagen voor den eersten Vastenzondag het behangen met violet-blauwe doeken plaats vond, zoodat de gewone verklaring om deze redenen moet worden betwijfeld.

Koppermaandag, feestdag van de gilden, als verklaring

Een aantal verklaarders wijst op Koppermaandag als mogelijke bron van het gezegde ‘een blauwe maandag’. Koppermaandag is de eerste maandag na Driekoningen. Op deze dag waren vroeger de ambachtslieden van de gilden vrij. Op Koppermaandag hingen er in de kerk verder blauwe stoffen kleden over de altaren en hielden de parochies geen missen.

Wol-verfhypothese

De wol-verfhypothese wordt ook wel genoemd als etymologische verklaring voor de blauwe maandag. Wol dat men blauw wilde maken, diende voor het verfproces eerst in gele kleurstof geweekt te worden. Om de verf een echtere kleur te geven, weekte men de wol hierna in een kuip met menselijke urine. De urine zorgde ervoor dat de gele verfstof goed aan de wol ging hechtten. Vervolgens hing men de gele wol op. Door het contact met de frisse lucht trok de kleur geel bij naar indigo, een blauwkleurige variant die er niet meer uit te wassen was. Zaterdags begon dit proces. Na het weken en ‘urineren’ hing men de wol op maandagochtend buiten. Op die dag werd de wol blauw en kon de wolverver dus niet werken… Een blauwe maandag dus.

Uitbarsting van de Kraketau

De uitbarsting van de vulkaan Kraketau is ook wel vermeld als uitleg voor het ontstaan van de blauwe maandag. Op 27 september 1883 vond een enorme eruptie plaats, waarbij de Kraketau een enorme massa stof de lucht inblies. Door al het stof, leek het deze maandag alsof de maan blauw was.

Te veel gedronken

De kleur blauw verwijst onder meer naar drank. Wie te veel gedronken had in het weekend en meer dan aangeschoten was, kon maandag niet goed functioneren of was nog steeds enigszins onder invloed en beleefde dan ook een blauwe maandag…

‘Blauwemaandag’ (aan elkaar geschreven)

De echte verklaring voor een blauwe maandag is volgens sommigen de letterlijke betekenis van het woord, maar dan aan elkaar geschreven: een blauwemaandag. Een dag waarop het blauwe maan is. In het Engels wordt in dit verband de uitdrukking ‘once in a blue moon’ gebruikt. Het verschijnsel blauwe maan komt slechts sporadisch, eens in de circa tweeënhalf jaar, voor. Een blauwe maandag is dus een kortdurend iets. Op zijn weblog schrijft kosmoloog Henk Reints hierover:

Normaal gesproken heeft een kwartaal drie volle manen (begin, hoogtepunt en afsluiting), maar soms zijn dat er vier (begin, hoogtepunt, wakrijgewenou, afsluiting). De derde volle maan in een kwartaal dat er vier heeft werd vroeger beschouwd als een valse maan ofwel een belewe moon, ‘blauwe maan’ dus.

Het woordje ‘blauw’ in de uitdrukking slaat niet op de kleur blauw, de maan is immers niet echt blauw. Het woord is afgeleid van het oud-Engelse woord belewe, wat ‘verraden’ of ‘vals’ betekent.

Bronnen ▼