Als je boter op je hoofd hebt, maak je anderen misschien wel verwijten, maar is dat niet helemaal eerlijk omdat je zelf ook schuldig bent aan een bepaalde problematische situatie. De ander verwijten maken is dus wat hypocriet.
De precieze herkomst van dit bekende spreekwoord is onduidelijk, maar wel bekend is dat hij al tijden gebruikt wordt in onze taal. Vermoedelijk is de uitdrukking afgeleid van de uitdrukking ‘Wie boter op zijn hoofd heeft, moet niet in de zon lopen’ of ‘moet uit de zon blijven’. Het dragen van boter op het hoofd verwijst mogelijk naar de oude gewoonte om manden vol levensmiddelen op het hoofd te dragen. Wie boter in de mand vervoerde kon tijdens een warme dag thuiskomen met gesmolten boter in het haar. Niet erg handig dus, tijdens een hittegolf boter op je hoofd dragen…
Zuiver geweten
Volgens het Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale (2006) is het ook mogelijk dat de uitdrukking ‘Wie een hoofd heeft van boter, moet geen bakker worden’ ten grondslag ligt aan de huidige variant. Dit betekent zoveel als ‘wie geen zuiver geweten heeft, moet ervoor zorgen dat hij niet aan kritiek wordt blootgesteld’.
De bekende taalkundige F.A. Stoett wees in zijn Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden (1923-1925) nog op een versje van Jacob Cats waarin ook boter voorkomt:
Wiens hoofd van boter is, die moet gedurig schromen;
Die moet niet aen het vyer, of voor den oven komen.
Overzicht van Historische uitdrukkingen, spreekwoorden
Boekenrubriek: Taalgeschiedenis
Ook interessant: Een boterbriefje voor de zwakkelingen
