Dark
Light

Achterbaks!! (herkomst en betekenis)

Auteur:
1 minuut leestijd
Achterbaks (Pixabay - Alexas_Fotos)
Achterbaks (Pixabay - Alexas_Fotos)

Mensen die achterbaks zijn, doen iets naars achter de rug van anderen om. Ze hebben het achter de ellebogen… Waar komt deze uitdrukking ‘achterbaks zijn’ eigenlijk vandaan?

Achter de bac om: achter de rug om

Het Middelnederlandse woord bac betekende ‘rug’. In het Engels zien we dit woord nog terug in het woord back. Als je iets stiekem deed, gebeurde dat achter de ‘bac’ (rug) van anderen om. Achterbaks dus. Het woord komt sinds circa 1450 in onze taal voor.

Aanvankelijk, sowieso nog tot in de achttiende eeuw, betekende het woord ‘achterbaks’ vooral letterlijk ‘iets achter je rug om’ doen. De oudste vermelding in de krantendatabase Delpher komt uit de Oprechte Haerlemsche Courant van 21 januari 1762. Het gaat over korenhandelaars die letterlijk veel koren achter hielden:

“Dezer dagen is de Rogge 10 Rijksdaal. Per Last in Prys gedaald, om redenen dat de baatzuchtige Koornhandelaars, die daarvan buytengemeen groote Quantiteit ingeslagen en achterbaks gehouden hadden, thans eensklaps alle Hoop van Duurte moeten opgeven…”

De eerste duidelijke vermelding van ‘achterbaks’ (letterlijk staat er ‘achterbanks’) als ‘geniepig’ – in bijvoeglijke betekenis, slaande op gedrag van personen – trof ik aan in 1787 in het artikel ‘Extract van een brief uit Friesland’ in de Oprechte Nederlandsche Courant (22 maart 1787), waarin – in de context van de Patriottentijd – de zittende bestuurders in Friesland ‘achterbaks’ genoemd werden, omdat ze geen echte volksvertegenwoordigers zouden zijn…

Schipper bij een scheepswiel - cc
Schipper bij een scheepswiel – cc
Uit het Urker dialect (en in meerdere regio’s) is de frase ‘iets achterbaks leggen’ bekend, wat inhoudt dat je iets spaart, bijvoorbeeld geld.

Bakboord

Etymologisch heeft het woord bakboord dezelfde oorsprong als ‘achterbaks’. Ook in deze samenstelling betekent ‘bak’: rug. Bij boten en schepen met een puntige achtersteven monteerde men het roer traditioneel rechts (vandaar: stuurboord). De stuurman stond dus met zijn rug naar het linkerboord, dat om die reden ‘bakboord’ kwam te heten.

Lees ook: Historische uitdrukkingen & woorden
Leestip: Atlas van de Nederlandse taal – Mathilde Jansen

Enne Koops (1978-2023) was historicus en docent geschiedenis en maatschappijleer aan het Rietschans College in Ermelo. Zijn interesse ging uit naar onderwerpen als religie- en cultuurgeschiedenis, oorlogen, migratie, en de geschiedenis van Noord-Amerika, Nederland en Duitsland. Publiceerde vele artikelen op Historiek. Zie ook: In memoriam

Gratis geschiedenismagazine

Ontvang, net als ruim 50.000 anderen, iedere week de gratis nieuwsbrief van Historiek:

Gratis nieuwsbrief

Meld u aan voor onze wekelijkse nieuwsbrief (51.015 actieve abonnees)


Mede dankzij onze donateurs zijn al onze artikelen gratis te lezen. Op Historiek vindt u dus geen PREMIUM artikelen of 'slotjes'.

Steun ons ook

×