Britten infiltreerden op grote schaal (en succesvol) in de IRA

De periode vanaf eind jaren zestig tot 1998 wordt in de politieke geschiedenis van Noord-Ierland doorgaans aangeduid als the Troubles. Sektarisch geweld tussen de Irish Republican Army (IRA) of afsplitsingen daarvan en protestante paramilitairen eiste duizenden slachtoffers, waaraan pas een eind kwam toen de strijdende partijen in 1998 de Good Friday Agreement ondertekenden. Het vaak harde optreden van het Britse leger in die jaren maakte ook de nodige slachtoffers. The Troubles hebben volgens Henry Hemming, de auteur van Four Shots in the Night, aan 3720 mensen het leven gekost en het meer dan tienvoudige daarvan aan gewonden. Rond tienduizend mannen en vrouwen brachten in verband met het geweld enige tijd in de gevangenis door.

Hemming benadrukt dat het vooral te danken is aan Brits inlichtingenwerk door de veiligheidsdienst MI5 en de lokale inlichtingendienst van het leger, de Force Research Unit (FRU), dat de IRA er uiteindelijk voor koos zich op het politieke pad te begeven en zich niet langer uit te leven in aanslagen en andere vormen van terroristisch geweld. Bij dat inlichtingenwerk ging het natuurlijk vooral om het rekruteren van menselijke bronnen (agenten) binnen de gelederen van de IRA, om aldus de plannen van die organisatie te weten te komen en te verijdelen.

Frank Hegarty

Uitgangspunt van Four Shots in the Night is de moord op het lid van de IRA Frank Hegarty, die in 1986 ergens in het grensgebied tussen de Ierse Republiek en Noord-Ierland dood werd aangetroffen. Hegarty was eind jaren zeventig door de FRU als agent gerekruteerd. Hij had contact met hooggeplaatste IRA-leiders zoals Martin McGuinness en was daardoor in staat zijn handlers van de FRU van zeer waardevolle informatie te voorzien.

Wat Hegarty het leven zou kosten was zijn kennis over een grote wapenopslagplaats van de IRA die hij met zijn FRU-handlers deelde. Hij kwam onder verdenking toen die opslagplaats door het Britse leger werd ontmanteld. (Het ging daarbij om wapens die de IRA door het Libië van Gaddafi waren geleverd.) Toen acuut levensgevaar voor Hegarty dreigde werd hij in eerste instantie door de FRU in Engeland in veiligheid gebracht. Hij liet zich echter verleiden teug te keren naar zijn thuisbasis in Londonderry, nadat McGuinness had verzekerd dat zijn leven zou worden gespaard. Dat laatste was dus een leugen.

‘Scap’

De andere centrale figuur in Four Shots in the Night is de beruchte Freddie Scappaticci, niet geheel verrassend bijgenaamd ‘Scap’. Waarom berucht? Scappaticci, een Noord-Ier van Italiaanse komaf, was een belangrijk lid van de interne veiligheidsafdeling van de IRA, die als taak had verraders in eigen gelederen op te sporen en uit te schakelen, personen dus die voor de FRU of MI5 werkten. (De interne veiligheidsafdeling werd informeel de nutting squad genoemd. ‘Nut’ was slang voor ‘hoofd’ en verraders werden doorgaans met een kogel in hun hoofd afgemaakt.)

Hemming stelt dat Scappaticci persoonlijk minstens zeventien personen executeerde die ervan werden verdacht de Britten informatie te leveren. Hij deed dit meestal na ze eerst uitvoerig te hebben gemarteld om ze daardoor een bekentenis af te dwingen. Van die bekentenis werd een audio-opname gemaakt die aan de achtergebleven familieleden van het slachtoffer werd toegestuurd.

Extreem bizar aan Scappaticci was echter dat hij niet alleen verraders ten behoeve van de IRA martelde en executeerde, maar tegelijkertijd een agent van de FRU was met de codenaam Stakeknife. In een aantal gevallen waarschuwde hij zijn FRU-handlers als er bij de IRA verdenking tegen iemand was gerezen. De FRU kon dan soms een van hun agenten nog snel elders in veiligheid brengen.¹

Hemming denkt dat de informatie die Scappaticci leverde voor MI5/FRU dermate waardevol was dat men het gegeven dat hij de nodige andere agenten liquideerde, voor lief nam. Daar heeft het inderdaad alle schijn van. Bedenk wel dat dit een tijd was waar in het Verenigd Koninkrijk, net als in de meeste andere westerse landen, niet of nauwelijks een wettelijk kader bestond met betrekking tot agentenoperaties, die vaak moreel twijfelachtige of zelfs zeer laakbare situaties kunnen opleveren. Een veiligheidsdienst moet zich vaak onvermijdelijk inlaten met personen van bedenkelijk allooi die niet altijd het beste met de medemens voorhebben. De verleiding is groot een agent als Scappaticci criminele handelingen te laten verrichten, waardoor hij immers in zijn terroristenmilieu overtuigend overkomt en aan gezag wint. Of een dergelijke constructie als die met Scappaticci vandaag de dag in het Verenigd Koninkrijk nog mogelijk zou zijn, lijkt twijfelachtig.² Scappaticci is overigens niet zo lang geleden een natuurlijke dood gestorven.

Hemming beschrijft gedetailleerd en overtuigend hoe de rekrutering van personen als Hegarty of Scappaticci in zijn werk gaat. De achtergrond en het karakter van dergelijke personen worden vooraf uitvoerig in kaart gebracht en bij de rekrutering zelf wordt vrijwel niets aan het toeval overgelaten. Heel anders dan het in de gemiddelde spionagefilm meestal wordt voorgesteld.

De herkomst van de vele details die Hemming biedt blijft overigens vaak onduidelijk want hij baseert zich in belangrijke mate op anonieme bronnen, een omstandigheid die bij een onderwerp als het onderhavige niet ongebruikelijk is. Dat neemt niet weg dat Four Shots in the Night een zeer goed geschreven en spannend boek is, zij het met een zeer tragische afloop voor diverse van de personages en hun naaste familieleden.³

Boek: Four Shots in the Night. A True Story of Spies, Murder, and Justice in Northern Ireland

Noten ▼