Buiten westen raken – Herkomst en betekenis

Als je buiten westen raakt, ben je er even niet meer helemaal bij. Je hebt je bewustzijn verloren en bent niet meer “bij je positieven”. Bijvoorbeeld omdat je een harde klap op je hoofd hebt gekregen of tegen een muur aan bent gefietst. Waar komt deze zegswijze eigenlijk vandaan?

Volgens de bekende taalkundige Frederik August Stoett (1863-1936) komt deze uitdrukking al zeker sinds de zestiende eeuw in ons taalgebied voor. Het gezegde vindt zijn herkomst in de scheepvaart. Als een schip ver “buiten westen” was, wilde men daarmee vooral aangeven dat men flink uit koers was, in dit geval in westelijke richting. Later werd de woordcombinatie ook gebruikt om in algemene zin aan te geven dat iemand uit koers was. Stoett:

“Uit den koers zijn bij onzekerheid van zijn bestek, wat gemakkelijk kan gebeuren met schippers, die bij opkomend slecht weer de gevaarlijke Hollandsche en Vlaamsche kust onder lij hadden en uit vrees voor onheilen of voorzichtigheidshalve, als de omstandigheden het toelieten, trachtten weg te komen en om de west stuurden.”

Op de Noordzee ten westen van Nederland en Vlaanderen krijgen schippers vaak te maken met westenwinden en probeert men te voorkomen dat de schepen ver naar het westen afdrijven, omdat deze dan op de kust of op een zandbank kunnen lopen. Al in de zeventiende eeuw kreeg de combinatie “buiten westen zijn” ook de figuurlijke betekenis van ‘in de war zijn’ en werd hij eveneens gebruikt om aan te geven dat iemand het bewustzijn had verloren.

Een enigszins gerelateerde uitdrukking is ‘het noorden verliezen’ (de kluts kwijt zijn). Ook deze uitdrukking vindt zijn herkomst in de scheepvaart. Bij het navigeren gingen schippers vroeger uit van het noorden. Waren de stuurlui het noorden kwijt dan wist men niet meer precies welke koers er gevaren moest worden en was men dus de “weg kwijt”.

Overzicht van historische uitdrukkingen en gezegden
Boekenrubriek: Taalgeschiedenis

Bronnen ▼