Geen hype, geen overdrijving, gewoon een interessante en zelfs belangrijke vondst: het slachtveld – ik denk dat dit voor één keer de correcte term is – waar Julius Caesar de Usipetes en Tencteri vernietigde, is gevonden bij Kessel, niet ver van het punt waar de Maas en Waal elkaar naderen.
Zo’n identificatie is niet gemakkelijk. Op het eerste gezicht lijkt Caesars tekst simpel: het gebeurde bij de samenvloeiing van Rijn en Maas. Daarover lezen we in De Gallische Oorlog ook nog:
“De Maas ontspringt in de Vogezen, in het gebied van de Lingones. Hij vangt een deel van de Rijn op, dat de Waal heet, en vormt zo het Bataven-eiland. Op hooguit tachtig mijl van de Oceaan stroomt hij uit in de Rijn.”
En even verderop:
“Eenmaal beland op het punt waar Maas en Rijn samenkomen, beseften [de aangevallen Usipetes en Tencteri] ze dat verder vluchten hopeloos was. Een groot aantal van hun mensen was al afgemaakt en de rest stortte zich in de rivier.”
Dat lijkt makkelijk, maar antieke teksten zijn zelden echt simpel. Een eerste probleem is dat de eerste passage in sommige manuscripten ontbreekt en mogelijk een toevoeging is van een andere auteur. Dat laat de tweede passage gelukkig onaangetast: de plek staat vast, het is de afstand tot de zee waarover valt te discussiëren.
Een tweede probleem is dat de Rijn en Maas zich nergens verenigen tot één stroom. De Waal en Maas deden dat in de Oudheid wel, maar dat schrijft Caesar niet. Dit is echter een overkomelijk bezwaar, zoals je het ook niet fout rekent als iemand zegt dat de Rijn uitmondt in zee bij Rotterdam.
Een derde probleem is dat zo rond het jaar 70 n.Chr. Usipetes en Tencteri worden vermeld die Mainz aanvallen. Dit zijn dus stamgenoten van degenen die door Caesar werden vernietigd, alleen wonen ze aan de Midden-Rijn. Vond het door Caesar aangerichte bloedbad daar dan plaats? Het zou zomaar kunnen, want ook Caesars volgende actie vond plaats aan de Midden-Rijn: hij bouwde een brug over de rivier en viel het Roergebied binnen. Er is daarom wel voorgesteld dat de Usipetes en Tencteri ten gronde gingen bij Koblenz, waar de Rijn samenkomt met de Moezel. (In het Latijn lijken Mosa en Mosella, Maas en Moezel, sterk op elkaar.) Erg plausibel is dat echter niet omdat Caesar in zijn verslag de Menapiërs vermeldt, die aan de kust woonden.
Kortom, ook al zijn de teksten wat problematisch, de logische lezing is toch dat de Usipetes en Tencteri ten onder gingen in het Land van Maas en Waal. Met Roymans’ vondsten is daarvoor voor het eerst ook bewijsmateriaal, en het is sterk. Bij het baggeren vond men menselijke botten, een helm, zwaarden en speerpunten. Wapens zijn meestal goed te dateren en kunnen ook wel worden toegeschreven aan bepaalde groepen, al moet je er rekening mee houden dat iedereen elkaars wapentuig overnam. Een Romeinse helm kan goed zijn gedragen door een Gallische ruiter, een Gallisch ruiterzwaard kan zijn benut door een Germaan.
Bewijs
Skeletresten zijn organisch materiaal en kunnen met de koolstofmethode worden gedateerd, terwijl je bijvoorbeeld tandglazuur zó kunt analyseren dat je uitspraken kunt doen over iemands herkomst. (Dat geldt trouwens ook voor dieren. In het Duitse Kalkriese is een Italiaanse os opgegraven die de Alpen over trok, later naar Italië terugkeerde, opnieuw naar het noorden ging en omkwam in de Slag in het Teutoburgerwoud.) Ik begrijp dat uit zo’n glazuur-analyse is gebleken dat de mensen die omkwamen bij Kessel, niet uit dat gebied afkomstig waren. Een typisch Germaanse gordelhaak geeft een belangrijke aanwijzing waar de eigenares van het gewaad wel vandaan kwam.
U leest er in De Volkskrant en het Handelsblad meer over en er zal, na de persconferentie, nog wel meer bekend worden gemaakt. Dat zal gaan over de vondsten zelf en dat is een fascinerend verhaal. Ik begrijp uit het persbericht dat dan ook het beeldmateriaal wordt vrijgegeven.
Ik weet niet waarom het nieuws woensdagmiddag al op NU.nl stond en waarom Roymans al vóór het beeldmateriaal er was, aanschoof bij De Wereld Draait Door. Niet dat ik hem zijn fifteen minutes of fame misgun, maar het nadeel is dat de online-artikelen in De Volkskrant en het Handelsblad ongeïllustreerd zijn gebleven, wat in niemands belang is.
Op deze kleine blog zullen de komende dagen stukken verschijnen over het recente onderzoek naar Caesars genocidale optreden en over het debat over maximalisme en minimalisme.
