Carel Piek, NSB’er en directeur van ‘Winterhulp Nederland’

‘Winterhulp Nederland’ voor de oorlogsgeneratie een zeer bekend begrip, maar wie zat er eigenlijk achter? Naar aanleiding van een eerdere studie over Winterhulp Gouda, besloot Aart Wassenaar een boek te wijden aan de directeur-generaal van deze landelijke organisatie en dat was Carel Piek.

In Van Winterhulp via Oost-Compagnie en Marseille naar Rode Kruis probeert Aart Wassenaar antwoorden te vinden op drie vragen die hij zichzelf over Piek gesteld had: ‘Ten eerste: Waarom maakte Piek bepaalde keuzes? Ten tweede: waarom bleef hij onvoorwaardelijk vasthouden aan zijn beslissingen en inzichten? En ten derde: in hoeverre speelden afkomst, opvoeding en karakter een rol bij de keuzes die door hem werden gemaakt?’

Carel Piek werd geboren in een familie van landeigenaren en herenboeren. Door zijn ouders werd de kleine Carel als enige jongen tussen twee meisjes flink verwend. Toen hij naar de middelbare school moest, werd er gekozen voor een kostschool. Carel werd ondergebracht bij een zeer Oranjegezind gastgezin. In zijn gedrag was Carel zeer lovenswaardig. Na de middelbare school begon Piek met een studie aan de Handels Hogeschool. In die periode bezocht hij voor het eerst een politieke bijeenkomst, maar echt interesse in politiek had hij niet.

pro-Duits

Toen kwam de grote crisis. Piek was direct pro-Duits. Hij was zeer onder de indruk van de manier waarop Hitler, als de nieuwe leider in Duitsland, de problemen aanpakte. Toen in Nederland de NSB werd opgericht, spraken de woorden van Anton Mussert de jonge Piek bijzonder goed aan. Hij werd lid, mede onder invloed van zijn schoonmoeder die ook lid van de NSB was. Later zou Piek zijn lidmaatschap verdedigen door zich erop beroepen dat veel mensen uit zijn omgeving lid waren geworden, wat hem ervan overtuigde dat hij de juiste keuze had gemaakt. Hoewel hij in korte tijd kringleider werd bij de NSB, kwam het toch tot een breuk met de politieke beweging. Zijn pro-Duitse houding veranderde echter niet. Zowel Piek als zijn eega bleven tot aan het einde van de oorlog in het nationaalsocialisme geloven als de oplossing voor een goede toekomst. In 1943 voelde Piek zich aangetrokken tot de Germaanse SS die hij zag als de elite van de toekomst. Samen met zijn vrouw werd hij begunstigend lid van de Germaansche SS. Ook dat duurde maar kort, al zou hij nooit officieel uittreden.

Winterhulp Nederland

Na een moeilijke tijd kreeg Piek in het najaar van 1940 de kans om directeur-generaal van Winterhulp Nederland te worden. Dankbaar greep hij dit aanbod aan. Voor de Duitsers was Winterhulp Nederland louter een propagandamiddel om de Nederlandse bevolking te tonen hoe sociaal de bezetter was. Hoe Piek dacht over de samenwerking met dezelfde bezetter, beschrijft Wassenaar in zijn boek:

‘De houding van Piek bleef tot het einde toe voorwaardelijk, dat blijkt ook uit zijn strafdossier. Samenwerking met de bezetter was noodzaak voor een nieuw Europa, aldus Piek, maar niet zonder de belangen van de bevolking uit het oog te verliezen.’

Piek kwam onder zware kritiek te staan. Volgens berichtgeving in de ondergrondse pers was zijn salaris veel te hoog. Bovendien klonk het verwijt dat Piek een verlengstuk van de bezetter was.

In wezen raakt dit ook de kern van het boek, want ‘Van Winterhulp via Oost-Compagnie en Marseille naar Rode Kruis’ omvat meer nog dan het biografische element informatie over de machtsstrijd die gaande was. Vooral tussen Generalkommissar Schmidt en Reichskommissar Seyss-Inquart, waarbij ook de NSB betrokken was en waarin Piek slechts een pion was. Schmidt vond dat Meinoud Rost van Tonningen te veel macht naar zich toe trok. Een tegengeluid was welkom en diende zich aan in de persoon van Carel Piek. Toen Schmidt tot de conclusie kwam dat Nederland zich niet vrijwillig overgaf aan de nazi-wetten, werd Piek echter gezien als oorzaak van die mislukking en werd hij ontslagen. Maar daarmee was zijn rol nog niet uitgespeeld.

Rode Kruis

Piek werd achtereenvolgens adviseur van de Nederlandse Oost-Compagnie dankzij Seyss-Inquart; middels de Duitse gezant Otto Bene trad Piek in 1943 in dienst van Buitenlandse Zaken en reisde hij af naar Frankrijk; en een jaar later ging hij het Nederlandse Rode Kruis leiden dat met opheffing werd bedreigd. Deze organisatie bood hulp aan geallieerde militairen. Een aantal van deze militairen zag kans om te ontsnappen aan krijgsgevangenschap en dat zette kwaad bloed bij de bezetters.

Vanzelfsprekend eindigde het verhaal van Piek niet met het einde van de oorlog. Carel Piek werd gearresteerd en er volgde een proces met een veroordeling tot acht jaar celstraf. In verhouding tot anderen een zware straf, zo concludeert Aart Wassenaar in zijn boek. De keuzes die Piek maakte in de oorlog, zijn volgens de auteur deels te wijten aan zijn ijdelheid. Hij verkeerde graag in gezelschap van mensen met adellijke titels en goede komaf. Piek was immers ook trots op zijn eigen afkomst. Voor een ander deel, zoals voor het nationaalsocialisme, was het een bewuste keuze en van dergelijke keuzes was hij ook niet meer af te brengen.

Door zijn eloquentie en het grote organisatietalent, waarover hij beschikte, zou hij goed leiding hebben kunnen geven en slaagde hij er zelfs in een organisatie als het Rode Kruis te redden. Carel Piek was volgens Wassenaar echter blind voor de machtsspelletjes die rondom hem gaande waren. Net zoals hij blind was voor zijn eigen houding in de oorlog.

Carel Piek is bekend geworden door zijn publieke functies, details van zijn leven zijn echter onbekend gebleven tot het verschijnen van dit boek. Voor het tot stand komen van Van Winterhulp via Oost-Compagnie en Marseille naar Rode Kruis heeft Aart Wassenaar vele archieven geraadpleegd. Onder meer het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging en het privé-archief van Carel Piek. De auteur heeft Piek tijdens diens leven ook nog geïnterviewd. Des te betreurenswaardiger dat de redactie van dit boek niet zorgvuldig is gedaan, al laat de schrijftrant ook enigszins te wensen over. De zinnen zijn doorgaans kort afgemeten en de auteur herhaalt zich met regelmaat. Voor wie zich daar niet aan stoort, is het Van Winterhulp via Oost-Compagnie en Marseille naar Rode Kruis een interessant boek.

~ Annabel Junge

Boek: Van Winterhulp via Oost-Compagnie en Marseille naar Rode Kruis