De Franse filosoof en politiek theoreticus Charles Montesquieu was een van de belangrijkste politieke denkers van het achttiende-eeuwse Frankrijk. Hij had grote invloed op de Verlichting, de periode tussen ongeveer 1650 tot het einde van de negentiende eeuw. De huidige politieke inrichting van westerse landen zijn voor een groot deel gebaseerd op zijn theorie over de scheiding der machten, tegenwoordig ook wel de Trias Politica genoemd.
Lettres persanes
De politiek filosoof publiceert gedurende zijn leven diverse werken. In 1721 publiceert hij Lettres persanes, een satirisch verhaal waarin twee Persische broers, Usbek en Rica, reizend door Frankrijk brieven aan elkaar schrijven. Door de brieven heen schetst Montesquieu een beeld van het soms barbaarse Franse leven, gezien vanuit het perspectief van een buitenstaander. Het werk wordt in 1721 anoniem gepubliceerd in Amsterdam en wordt wel gezien als een eerste stap richting de gedachte van de Verlichting, omdat er voor een van de eerste keren kritiek geuit wordt op de wijze waarop Frankrijk bestuurd wordt.
De l’esprit des Lois
In 1748 publiceert Montesquieu een nieuwe werk: De l’esprit des Lois (Over de geest van de wetten). In dit boek, dat door de Fransman aanvankelijk opnieuw anoniem wordt uitgebracht, worden de politieke en sociale leefvormen van verschillende volken door de eeuwen heen in kaart gebracht. Het boek, dat vaak als zijn hoofdwerk wordt beschouwd, onderscheidt drie regeringsvormen: De republiek (een samensmelting van de democratie en de aristocratie), de monarchie en het despotisme (het systeem waarbij één persoon of een kleine groep mensen de absolute macht heeft). In het boek introduceert de Franse geleerde ook voor het eerst de Driemachtenleer die later bekend wordt als de Trias Politica.
Trias politica
In zijn werk De l’esprit des Lois concludeert Charles Montesquieu dat er drie machten zijn die gescheiden moeten worden:
- De wetgevende macht
- De uitvoerende macht
- De rechtsprekende macht
Volgens Montesquieu moeten deze drie verschillende machten elkaar controleren en mag de macht dus niet meer bij een kleine selecte groep van adelijken en geestelijken alleen liggen. Ook moeten de machten gezamenlijk voorkomen dat een van de machten de bovenhand krijgt. In zijn ogen zijn bijvoorbeeld de dertien Parlementen van Frankrijk een goed middel om koninklijk despotisme tegen te gaan.
Veel grondwetten zoals die van de Verenigde Staten (1789) en van Frankrijk (1791) zijn gebaseerd op dit principe. Ook Johan Rudolf Thorbecke, die in 1848 een grondwet voor Nederland schreef, liet zich inspireren door het werk van Montesquieu.
Studie van Charles Montesquieu
Montesquieu deed jarenlang onderzoek voordat hij met zijn beroemdste boek De l’esprit des Loix naar buiten kwam. Vanaf 1734 deed hij systematisch literatuuronderzoek, vooral op het vlak van het recht. Montesquieu was van 1714 tot 1716 raadsheer en van 1716 tot 1726 voorzitter van het parlement van Bordeaux. Hij legde zijn functie toen neer zodat hij zich volkomen bezig kon houden met het bestuderen van de wetten en instellingen van verschillende Europese staten. Hij verbleef in deze periode onder meer twee jaar in Engeland waar op dat moment de Glorious Revolution aan de gang was.
