Daar praten wij niet over

In de enorme hoeveelheid boeken over de oorlog vallen sommige boeken iets minder in het oog. Het tweede deel van de studie van Robin te Slaa en Edwin Klijn over de NSB is nauwelijks te missen vanwege de enorme hoeveelheid pagina’s. Daarnaast blijven studies en boeken verschijnen over andere thema’s uit de oorlog. Het heeft alle schijn dat de oorlog langzaam maar zeker ‘historisch’ wordt, te vergelijken met de Belgische opstand van 1830, de Tachtigjarige oorlog of de Kruistochten. Reden te meer om Daar praten wij niet over te lezen. De oorlog is nog lang geen historisch gegeven, maar werkt tot in de derde generatie door.

Miloe van Beek is de kleindochter van Sacha Gerdes, die weer de dochter was van kunstschilder en leidend NSB-lid Ed Gerdes. Deze (niet altijd even succesvolle) schilder was gefascineerd door het fascisme van de NSB. Dochter Sacha werd op haar beurt heen en weer geslingerd tussen haar vader, die nauwelijks tijd vrij maakte voor zijn gezin, en haar moeder, die zich steeds meer opsloot in haar katholieke geloof. Haar ouders scheidden van elkaar, wat de situatie voor Sacha niet gemakkelijker maakte. Ondertussen raakte Ed Gerdes verder en verder verstrikt in zijn NSB-omgeving. Sacha was wel afhankelijk van hem: toen zij een woning zocht, was haar vader degene die geld had en haar een toelage kon betalen. Gerdes steeg binnen de kringen van de NSB, wat hem toegang gaf tot nieuwe kennissen, geld en successen. De schilder overleed tijdens de oorlog.

Zijn dochter Sacha werd op de politieke keuzes van haar vader aangesproken: een goed woordje doen voor iemand die gevangen zat, een woning regelen, geld, reizen, op verschillende manieren had Sacha hier en daar wat voordeeltjes. Aan de andere kant wilde zij juist niets met zijn politiek te maken hebben. Naar haar moeder uitwijken had andere gevolgen, die verloor zichzelf in haar geloof. Voor Sacha bleef weinig meer over dan verder gaan met haar leven, laverend door de steeds verder verslechterende omstandigheden en familie.

Familiegeschiedenis

Miloe van Beek schreef op basis van het familiearchief en het boek van haar oma haar familiegeschiedenis. Het bijzonder knappe van Van Beek is haar manier van schrijven. Terwijl haar overgrootvader met schilderen amper succes boekt en dus nauwelijks geld verdient, is de spanning binnen het gezin bijna voelbaar. Zijn keuze voor de NSB (die de schrijfster pas na ruim een kwart van het boek noemt!) en de verschillende andere keuzes die het gezin maakte (zoals naar Zwitserland gaan of de scheiding) hangen doorgaans als een donkere wolk boven het leven van de opgroeiende Sacha. De dreiging groeit naarmate het verhaal vordert en wordt langzaam maar zeker intenser en dwingend.

Bijna ongemerkt werkt Van Beek naar het einde toe. Dat einde is er niet bij de dood van Ed Gerdes, dat einde komt veel later. Of beter gezegd, het boek stopt zonder dat het een einde heeft. Ook Van Beek merkte dat de oorlog op haar leven invloed uitoefende, zonder dat ze dit zelf wilde. Toen zij op zoek ging naar antwoorden op haar vragen, bleken de antwoorden te leiden naar nieuwe vragen. Het maakt het boek nog aangrijpender.

Van Beek is van ver na de oorlog (jaargang 1974). Toch liep zij tegen verschillende zaken aan die direct en indirect aan haar oma en overgrootvader te verbinden zijn.

Perspectieven

Een bijzonder boek, prettig geschreven en zeker de moeite waard. Al was het maar vanwege het interessante gezichtspunt: de auteur keek vanuit de derde generatie naar de oorlog, de keuzes die binnen haar familie gemaakt werden en naar de gevolgen van die keuzes.

Daar praten wij niet over is meer dan alleen een beschrijving van een kleindochter over haar zoektocht, het is niet alleen dat verhaal, het boek is gebaseerd op de aantekeningen, brieven en gesprekken met Sacha en de familie. Het resultaat mag er zijn: het werd een boek dat subtiel het zwijgen, de moeilijke omgang met de oorlog en het verleden beschrijft. Het verhaal is uniek vanwege de wisselende perspectieven (kleindochter, Sacha) en vanwege de betrokkenheid van Miloe van Beek zelf bij het onderwerp. Liefdevol, met begrip en literair beschrijft zij een geschiedenis die we al vaker hebben gelezen (denk bijvoorbeeld aan Porselein van Bettina Drion uit 2013). Bij Van Beek is de NSB een gegeven, een achtergrondruis die alsmaar een stempel drukt op het gezin, ook ver na de oorlog. Een boek dat een groter publiek verdient wat mij betreft.

~ Alex Dekker

Boek: Daar praten wij niet over – Miloe van Beek
Website auteur: www.miloevanbeek.nl

Bekijk dit boek bij: