Jacques Pauwels
De collaboratie van de Amerikaanse zakenwereld
Vanaf de lente van 1945 kregen de VS de kans af te rekenen met het nazisme, wat later de ‘denazificatie’ werd genoemd. Wie denkt dat het Duitse nazisme daarbij volledig werd uitgeroeid, vergist zich. De Amerikaanse machtselite had er geen belang bij om de ware aard van haar banden met het nazisme kenbaar te maken. De VS waren immers niet omwille van antifascistische en antinazisentimenten in de oorlog met Duitsland verwikkeld geraakt. De leveringen van oorlogsmaterieel aan Duitslands vijand Groot-Brittannië hadden de relatie tussen Washington en Berlijn wel verzuurd, maar Amerikaanse bedrijven bleven via hun filialen in Duitsland winstgevende zaken doen met Hitlers regime. De (uitgelokte) Japanse ‘verrassingsaanval’ op Pearl Harbor had Hitler er echter toe gebracht om aan de VS de oorlog te verklaren, wat de Amerikaanse machtselite niet gewild of verwacht had. Plots moesten nazi’s en andere fascisten gedemoniseerd worden als criminele monsters, met wie zakenlui, bankiers en andere leden van de trans-Atlantische elite nooit iets te maken hadden gehad. De denazificatie was dan ook eenvoudig: de schurken moesten voor de rechter worden gebracht en streng genoeg gestraft worden om toekomstige navolgers te vermijden. Maar daarbij mochten de belangen van de elite niet in het gedrang komen.
De grenzen van de denazificatie werden bijzonder duidelijk toen het erom ging de Duitse banken en bedrijven te bestraffen waarvan de eigenaars en/of managers de nazi’s al van soms lang vóór 1933 gesteund hadden, die van Hitlers herbewapeningsprogramma en veroveringsoorlog flink geprofiteerd hadden en die dikwijls ook voordeel hadden gehaald uit een nauwe samenwerking met de nazipartij en met Himmlers sinistere SS-organisatie. Zo hadden belangrijke Duitse ondernemingen werkplaatsen en laboratoria ingericht nabij concentratie- en uitroeiingskampen zoals Auschwitz. Mits een relatief kleine financiële bijdrage aan de SS konden ze daar de gevangenen uit de kampen ‘tewerkstellen’ als slaven en in sommige gevallen zelfs misbruiken als proefkonijnen voor vivisecties. Sommige banken verdienden dan weer veel geld met het voor contanten inwisselen van goud en andere bezittingen van de slachtoffers. De knappe en succesvolle film Schindler’s List mag dan al gebaseerd zijn op waargebeurde feiten, maar doet de historische waarheid toch geweld aan door de indruk te wekken dat samenwerking tussen Duitse industriëlen en de SS niet alleen uitzonderlijk was – een initiatief van een enkeling – maar bovendien nog mensenlevens had gespaard. In werkelijkheid werkte de SS systematisch samen met talloze kleine maar vooral grote Duitse bedrijven en kwamen honderdduizenden mensen daardoor om.
Na de oorlog vielen de Amerikaanse bezettingsautoriteiten deze bedrijven nauwelijks lastig. Soms verdedigden ze hen zelfs tegenover diegenen – Duitse antifascisten, overlevenden van concentratiekampen, Joodse organisaties, de Sovjets … – die hen even grote oorlogsmisdadigers vonden als de nazi’s zelf. Een aantal bijkomende Neurenbergprocessen organiseerden de Amerikanen voor de zekerheid alleen – de Amerikaanse procureur zelf sprak achteraf van ‘symbolische maatregelen’. Ze pakten er Duitse industriëlen en bankiers met naziconnecties met fluwelen handschoenen aan. In vele gevallen kwam het tot een vrijspraak. Al degenen die tot (doorgaans lichte) straffen veroordeeld werden, zouden binnen de drie jaar na hun veroordeling genieten van een genadeaanbod van de Amerikaanse bezettingsautoriteiten. In feite heeft de Duitse zakenwereld die Hitler ondersteunde en van het fascisme profiteerde, na de oorlog van Uncle Sam ‘de facto amnestie’ gekregen, aldus de Amerikaanse analist Christopher Simpson.
Die ‘grootscheepse campagne met als doel de verschoning van nazioorlogsmisdadigers… en industriëlen zoals… Krupp’ vond plaats onder auspiciën van John J. McCloy, het hoofd van de Amerikaanse bezettingsautoriteiten in Duitsland. In de jaren 1930 had McCloy als advocaat en bankier in dienst gestaan van oliebedrijven zoals Standard Oil en diens Duitse partner IG Farben. Nadat hij in 1952 zijn taak in Duitsland had volbracht, zorgden McCloys banden met Chase National Bank (vanaf 1955 bekend als Chase Manhattan) en Ford – firma’s die niet toevallig grote investeringen hadden lopen in Duitsland – ervoor dat hij opnieuw een ster aan het majestatische firmament van Amerika’s big business werd. Van 1954 tot 1970 zou hij fungeren als administrateur van de Council on Foreign Relations, de denktank van de Rockefellers.
IG Farben
Het is dus dankzij de VS dat vele van de Duitse ondernemingen die vlijtig met de nazi’s en de SS hebben samengewerkt, ook vandaag nog steeds gouden zaken doen in de hele wereld. Een goed voorbeeld is IG Farben. Dat Duitse mastodontbedrijf had Hitler bijzonder ijverig gesteund en had bij de betaalbazen van de SS royaal geïncasseerd voor het door dochter- firma Degesch geleverde Zyklon-B-gifgas voor de gaskamers van Auschwitz. De Amerikanen vervolgden IG Farben wel, maar de kopstukken kwamen er vanaf met straffen ‘die zelfs voor een kippendief licht zouden geweest zijn’, aldus de Amerikaanse openbare aanklager Josiah DuBois.
De wetenschappelijke en technologische voorsprong die vele Duitse firma’s tijdens de oorlog verwierven door hun lugubere samenwerking met de SS (en uiteraard ook door conventionele research), kwam na de oorlog grotendeels in handen van de VS, ook al legden de Sovjets de hand op een deel van de buit. Vanaf de lente van 1945 zouden de Amerikanen in hun 236 | de mythe van de goede oorlog Duitse bezettingszone patenten, plannen, blauwdrukken en andere knowhow opeisen en aan hun eigen corporations overmaken. Officieel hebben de Verenigde Staten – in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Sovjet-Unie – van Duitsland na de oorlog nooit één enkele dollar schadevergoeding ontvangen, maar de hier beschreven confiscaties waren volgens een medewerker van het Amerikaanse ministerie van Handel, John C. Green, wel degelijk een belangrijke vorm van herstelbetalingen, namelijk ‘intellectuele herstelbetalingen’.
