De sarcofaag van Tabnit (en de wetenschappelijke archeologie)

De negentiende eeuw zag het ontstaan van de wetenschappelijke archeologie. Was het opgraven van oude voorwerpen altijd een speurtocht naar kunst geweest, nu groeide het besef dat het bodemarchief meer bood dan alleen mooie voorwerpen. In Italië valt te wijzen op de opgravers van Herculaneum, waar kunsthistorische rovers het al in de achttiende eeuw aflegden tegen mensen met een algemenere ontwikkeling. Voor zover ik weet waren zij de eersten die de Griekse term die ze in hun Latijnse correspondentie gebruikten voor hun werkzaamheden, ook gebruikten in de volkstaal: ze waren archeologen, “oudheid-kundigen”, en bestudeerden de archeotetes, “oudheden” omwille van de logos, de wetenschap. In Nederland was de Valtherbrug bij mijn weten de eerste opgraving met een wetenschappelijke inslag.

Ottomaanse archeologie

Ook in het Ottomaanse Rijk ontstond wetenschappelijke belangstelling voor het materiële aspect van de antieke cultuur. Je denkt “ze imiteerden westerse ideeën” en je hebt gelijk, maar het is complexer dan dat. Het boek Scramble for the Past toont dat de diverse volken in het rijk van de Sultan – de Grieken, de Arabieren, de Armeniërs, de Joden – al eerder belangstelling ontwikkelden voor hun verledens. Maar het was niet alleen daar dat de nieuwe wetenschappelijke inzichten konden rekenen op warme belangstelling. De centrale overheid was eveneens geïnteresseerd. De grootste speler was Osman Hamdi (1842-1910). Zijn buste verwelkomt nog altijd de bezoekers in de musea die hij in Istanbul stichtte.

Hamdi onderzocht ook de graven van de koningen van Sidon. De Alexandersarcofaag is het bekendste voorwerp dat hij daar aantrof, maar hij vond er meer. Zoals de sarcofaag van koning Tabnit, die u moet plaatsen tegen het einde van de zesde eeuw v.Chr. En eerlijk is eerlijk: het voorwerp is gerecycled.

Het grafschrift van Tabnit

Uit een Egyptisch opschrift blijkt dat de zwarte grafkist is gemaakt voor een officier uit de tijd van de Zesentwintigste Dynastie, Peneptah. Hoe het voorwerp in Sidon is terechtgekomen is onbekend, maar het is denkbaar dat Tabnit deel uitmaakte van de expeditie van de Perzische koning Kambyses naar Egypte (525 v.Chr.) en dat de Sidoniër het nog ongebruikte voorwerp als buit heeft meegenomen. Het Fenicische grafschrift voert de koning sprekend op, zoals niet ongebruikelijk in halfgeletterde samenlevingen. (Ik weet niet wie de vertaling heeft gemaakt maar het zou de Leuvense geleerde Edward Lipiński kunnen zijn.)

Ik, Tabnit, priester van Astarte en koning van Sidon, zoon van Eshmunazar, priester van Astarte en koning van Sidon, lig in deze sarcofaag.

En wie deze sarcofaag ook moge vinden, open dit niet, niet, en verstoor mijn rust niet, want mij is geen zilver meegegeven. Geen goud en geen juwelen zijn mij meegegeven. Alleen ikzelf lig in deze sarcofaag.

Open dit dus niet, niet, en verstoor mijn rust niet, want dat zou Astarte een gruwel zijn. Maar als u dit toch opent en mijn rust verstoort, moge je zaad verdwijnen onder hen die leven onder de zon of in de rustplaats van de schimmen!

Duidelijke taal, maar het heeft weinig uitgehaald. Het skelet van Tabnit ligt namelijk tentoongesteld in het museum in Istanbul.