Op 24 februari is het een jaar geleden dat Rusland Oekraïne binnenviel. Historici Harm Kaal en Jelle van Lottum komen met een 180 pagina’s tellende editie van het Journal of Applied History, dat geheel gewijd is aan de Russisch-Oekraïense oorlog en hoe geschiedenis in dit conflict als wapen wordt gebruikt.
‘We hopen dat het inzicht geeft in hoe we verdraaiing en misbruik van het verleden kunnen tegengaan.’
Een paar dagen voor de inval in Oekraïne gaf de Russische president Vladimir Poetin een vijf kwartier durende speech, waarin zo’n beetje de gehele Russische geschiedenis voorbijkwam: de Napoleontische oorlog, de Oktoberrevolutie, de Tweede Wereldoorlog, Stalin en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie.
Speech van Poetin enkele dagen voor de inval:
De speech is kenmerkend voor het Russische buitenlandse beleid, waarin geschiedenis een steeds grotere rol is gaan spelen. ‘Poetin gebruikt het verleden om een verhaal van Russische grootsheid te construeren’, legt historicus Jelle van Lottum uit.
‘Historische claims, zorgvuldig gefabriceerde mythen en andere verdraaiingen van het verleden stonden centraal in de aanloop naar de huidige oorlog en de legitimering ervan. Historische argumenten worden als wapen gebruikt in dit conflict.’
Geschiedenis in Russische politiek
Van Lottum en collega-historicus Harm Kaal stelden samen met gastredacteuren Beatrice de Graaf (Universiteit Utrecht) en Lien Verpoest (KU Leuven) een speciaal nummer samen van het wetenschappelijke tijdschrift Journal of Applied History (JOAH). Het is geheel gewijd aan de Russisch-Oekraïense oorlog. Er werkten ook twee onderzoekers uit de regio van het conflict mee: Tatsiana Astrouskaya (Wit-Rusland) en Olena Bettli (Oekraïne).
Indoctrinatie en retoriek
Zo laat auteur Tatsiana Astrouskaya zien hoe de geschiedenis van Oekraïne en de Oekraïners werd herschreven in Wit-Russische schoolboeken. De geschiedenis werd van bovenaf geïnterpreteerd en als propaganda opgelegd aan de jongste generatie. Ook buiten het onderwijs verspreidde de gekleurde versie van de geschiedenis zich, sinds 2020 vooral via Telegram.
Onderzoekers Niels Drost en Beatrice de Graaf analyseerden voor hun artikel ruim 11.000 toespraken en uitspraken van Poetin. Daaruit blijkt hoe Poetin tussen 1999 en 2022 steeds vaker elementen uit de Russische imperiale geschiedenis en de Russisch-orthodoxe christelijke traditie heeft gebruikt om onder meer een nieuwe staatsideologie te formuleren en de vernietiging van vijanden te legitimeren. Ook andere onderzoekers in het JOAH-nummer beschrijven hoe historische verhalen van de middeleeuwen tot aan nu – ‘we zijn vernederd’, ‘we zijn een historische grootheid’, ‘we zijn een heilige natie’ – door Rusland worden gebruikt om militaire invasies te legitimeren.
Houvast bieden
Overigens is Poetin niet de enige die gebruikmaakt van de geschiedenis in dit conflict. Ook de Oekraïense president Volodymyr Zelensky zet het verleden in, laat onderzoeker Sam Edwards zien. Door de historische herinnering vakkundig en zeer bewust in te zetten in toespraken voor met name de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, verkreeg Zelensky diplomatieke, financiële en militaire steun voor de verdediging van zijn land.
Alle artikelen in deze speciale uitgave van het Journal of Applied History zijn online te lezen.
De totstandkoming van Donbass
Boek: Geschiedenis en politiek van Rusland en het conflict met Oekraïne in 64 kaarten
