Een stripboek over het ontstaan van de Democratie

“Door de makers van Logicomix” staat er op het omslag van het stripverhaal Democratie, en die aanbeveling was genoeg om het mee te nemen. Het is niet onwaar: Alecos Papadatos tekent opnieuw, Annie Di Donna kleurt opnieuw. Wie van het oorspronkelijke team ontbreken zijn Apostolos Doxiadis en Christos Papadimitrou, die het brein vormden achter Logicomix en het tot een prachtig, terecht geprezen boek maakten. Tekenaar Papadatos werkt dit keer samen met Abraham Kawa en helaas pakt het, ondanks het boeiende thema, slecht uit.

Het verhaal zelf is boeiend genoeg. Aan de vooravond van de slag bij Marathon, waarin een Atheens leger een Perzische overmacht versloeg die de Atheense alleenheerser Hippias wilde terugbrengen, vertelt een zekere Leander het verhaal van het ontstaan van de democratie. Het voortbestaan daarvan is de inzet van het conflict met de Pers. Leander heeft meegemaakt hoe twintig jaar daarvoor de gedegenereerde heerschappij van Hippias ten einde was gekomen, deels door een Spartaanse ingreep, deels doordat de Atheense staatsman Kleisthenes (getekend als een blauwogige Demosthenes) had aangestuurd op een democratisch systeem.

Boeiend verhaal, en ik zal er niet over zeuren dat het nogal vrij omgaat met wat we denken te weten over het oude Athene. Ik heb allang geleerd dat vrijwel niemand de Atheense democratie in zichzelf de moeite waard vindt. Bijna altijd is ze een aanleiding om het in feite te hebben over het heden. Het gaat ook dit keer, zoals de Nederlandse ondertitel eerlijk aangeeft, over “ons politieke systeem” (mijn cursivering).

De auteurs zijn slim genoeg om Kleisthenes wat ambigu te portretteren: een sinistere machtswellusteling of een visionaire staatsman, het kan allebei. Ook zijn ze slim genoeg om verschillende visies naast elkaar te plaatsen. Een voorbeeld: we zien hoe Hippias’ broer Hipparchos wordt vermoord en aanvankelijk denkt Leander, die zijn vader verliest in de chaos rond de aanslag, dat de aanslag plaatsvond omdat mensen de tirannie beu waren. Even later ontdekt Leander dat een liefdesaffaire de aanleiding was geweest tot de moord. Leander bespreekt dat met Kleisthenes, die een derde lezing oppert: de mensen dachten die dag dat het een aanslag was met een politiek motief – en als iedereen dat zo denkt, is het dan niet ook een aanslag?

De makers van Democratie stellen deze vraag – een valide vraag – verschillende keren op verschillende manieren. In feite draait het hier om dezelfde problematiek die aan de orde kwam in Logicomix, al ging het in dat stripverhaal om Bertrand Russells vergeefse zoektocht naar absolute zekerheid. Dit keer is de onzekerheid van onze kennis de aanleiding voor enkele machiavellistische beschouwingen.

“Je zei dat sommige dromen waar werden,” zegt een van de krijgers bij Marathon, die weliswaar lijkt op Miltiades maar een idee verwoordt van Georges Sorel, “Dat is zo, als genoeg mensen erin geloven.” Om dat laatste te bereiken, zijn kunstenaars belangrijk. Kleisthenes vraagt Leander, die goed kan tekenen, om hem te helpen: als hij nu eens een schets maakt van de tirannenmoord-die-dus-geen-tirannenmoord-was, “hoeveel mensen kan zoiets inspireren om het opnieuw te proberen of om te vechten voor ’t stukje vrijheid dat je hebt?”

Het goede van democratie, zo begrijp ik, is dat het hierdoor mogelijk wordt de volkswil tot uitdrukking te brengen. “Wij en de stad waren één.” De auteurs wijzen erop dat het volk bestaat uit degenen die autochtoon zijn – zoals de Atheners, die nooit ergens vandaan naar Griekenland waren gemigreerd, maar er altijd hadden gewoond.

Ik weet niet of ik dit beschouw als een wezenlijke trek van de democratie. Eigenlijk verontrust Democratie me nogal, maar ik erken dat ik politiek sowieso wat verontrustend vind.

Stripboek: Democratie – Alecos Papadatos
Zie ook: Logicomix – An Epic Search for Truth