Een wit voetje halen

De uitdrukking ‘een wit voetje halen’ wordt veel gebruikt en de betekenis is bij de meeste mensen ook wel bekend. Een wit voetje halen bij iemand houdt in dat je in de gunst van die persoon wilt komen. Vaak door te slijmen. Je probeert bijvoorbeeld bij je baas in een goed blaadje te komen. Hoe komen we aan ‘een wit voetje halen’?

De betekenis van een wit voetje halen

Al sinds de zestiende eeuw is een wit voetje halen als gezegde bekend. Belangrijkste etymologische verklaarders en taalkundigen zijn het er over eens dat de uitdrukking een wit voetje halen te maken heeft met paarden.

Volgens het Groot Spreekwoordenboek, neerlandicus F.A. Stoett en de Etymologiebank slaat het witte voetje op de vier witte voeten van paarden. Als je paard vroeger vier witte voeten had, hoefde je geen tol te betalen. Je stond dan dus in de gunst van de tollenaar of belastinginner.

Waarom in de gunst?

Maar waarom een paard met vier witte voeten een wit voetje halen kon, is niet helemaal duidelijk. Wellicht, zo suggereerde de taalkundige Albertus Huizinga in 1994 in Huizinga’s Spreekwoorden en gezegden, omdat wit symbool staat voor reinheid. Wit is in dit verband een ‘zinnebeeld der reinheid’, zo merkt Huizinga op.

Ridder Lancelot – De wolf en de zeven geitjes

Dat zou wel eens kunnen kloppen. Al in de Middeleeuwen kwam in de beroemde Lancelot-compilatie (1291) uit Brabant een verhaal voor getiteld ‘Lanceloet en het hert met de witte voet’. Hierin stond de volgende passage:

Ende doent den hert hadde gevelt,
Reet hi harder dan den telt
Ende beette neder op dat gras.
Des wit voets hi girech was
Ende snetene af met sinen swerde.
Doe viel hi neder an die eerde;
Hine conste doe gestaen niet.

(Vertaling: En toen het hondje het hert gedood had, Reed hij er in volle draf naar toe en steeg af op het gras. Omdat hij graag het witte voetje wilde hebben, sneed hij het af met z’n zwaard. Toen viel hij neer op de grond; hij kon niet meer blijven staan.)

Ridder Lancelot bracht dit witte voetje naar een beeldschone jonkvrouw, zodat zij met hem zou trouwen.

Ook bij de zestiende-eeuwse Zuid- of Noord-Nederlandse dichter Donaes Idineau komen paarden met witte voeten er goed af. In een verzameld werk van hem dat vermoedelijk postuum uitkwam, Lot van wiisheid ende goed geluck: op 300 ghemeyne Spreektwoorden in rijme gestelt (1606), staat:

Men prijst de peerden met witte voeten
En oock men die veur-deel hebben siet.
Dat seght-men van sulcke, die, wien sy ghemoeten
Groot veur-deel van al de wereldt gheschiedt.
Veur Godt en baet ’s wereldts veur-deel niet.

Ten slotte komt ‘een wit voetje halen’ voor in ‘De wolf en de zeven geitjes’, een beroemd sprookje van de Duitse gebroeders Grimm. In het verhaal maakt de hongerige wolf zijn poot wit door hem in meel te toppen. Zo wil hij de zeven geitjes om de tuin leiden, want de boze wolf had een zwarte poot. Witte pootjes stonden voor zuiverheid en eerlijkheid.

Ook boeiend: Ergens een lans voor breken
Meer historische uitdrukkingen en gezegden
Boek: Een Brabantse arts en taalfanaat uit de 16e eeuw

Bronnen ▼