Eenzame opsluiting was vroeger écht eenzaam

---

Cellulaire opsluiting

Bastiaan Beekman had moeite om op het rechte pad te blijven. In 1874 belandde hij voor het eerst in de gevangenis; wegens valsheid in geschrifte was hij door het gerechtshof in Zuid-Holland tot vijf jaar gevangenisstraf veroordeeld. Kort na zijn vrijlating werd hij opnieuw opgepakt en mocht hij wegens een vergrijp twee jaar ‘zitten’. In 1883 werd hij nog twee keer veroordeeld, wegens oplichting, diefstal en valsheid in geschriften. En in 1887 werd hij nog een keer veroordeeld voor diefstal. Bastiaan Beekman zag onder meer de gevangenissen van Den Haag, Leeuwarden en Rotterdam van binnen.

Unieke lichamelijke kenmerken

Bastiaan Beekmans leven begon op 13 september 1847, toen hij in Dordrecht werd geboren als oudste zoon van schepenbouwer Hermanus Beekman en Wilhelmina Legerstee. Bastiaan verdiende de kost als metselaar. Dankzij zogeheten signalementkaarten die vroeger van gedetineerden werden gemaakt, weten we dat Beekman ongeveer 1,65 lang was, bruin haar, blonde wenkbrauwen, een laag voorhoofd, grijsblauwe ogen en een kleine, spitse neus had. Daarnaast had hij een vrij grote mond, ronde kin, een ovaal-breed aangezicht en een gezonde kleur. In 1882 en 1887 zijn van hem ook twee signalementsfoto’s gemaakt.

Het idee achter de signalementskaarten is dat elk individu unieke lichamelijke kenmerken heeft. De methode om deze kaarten, ook wel Bertillonage genoemd, op te stellen is bedacht door de Franse politieagent en criminoloog Alphons Bertillon. Door de lichaamsdelen op te meten en beschrijven, kon men volgens hem verdachten identificeren en werd de opsporing vergemakkelijkt. De methode had echter het nadeel dat hij vrij tijdrovend was en hij bleek bovendien niet onfeilbaar. Door de komst van de dactyloscopie, de identificatie via vingerafdrukken, die veel sneller en eenvoudiger is, verdween de Bertillonage in het begin van de twintigste eeuw.

De twee foto’s van Bastiaan Beekman zijn opgenomen in het Geheim Register van Ontslagen Gevangenen. Dit gevangenenregister werd in 1882 door de toenmalige minister van Justitie Modderman opgesteld. Er kwamen foto’s in van gevangenen die op vrij korte termijn vrij zouden komen en “alsnog in het algemeen gevaarlijk” geacht werden. In dit register werden de persoonsgegevens en justitiële antecedenten vermeld en ook werd een foto van de gedetineerde toegevoegd. Zo kwamen alle recidivisten en langgestraften uit de gevangenissen van Hoorn, Leiden, ‘s- Hertogenbosch, Rotterdam, Utrecht en Leeuwarden erin te staan. Het Geheim Register heeft veertien jaar bestaan.

Anoniem

Het leven in de strafgevangenis was in de tijd van Bastiaan Beekman erg hard. Gedetineerden werden eenzaam (ook wel cellulair genoemd) opgesloten. Als gedetineerde was Beekman totaal anoniem. Bij binnenkomst moest hij alles afstaan en het werd hem verboden om met andere gedetineerden te spreken. Hij kreeg rijkskleding aangemeten, zijn haar werd geknipt en hij kreeg een ronde metalen badge met een nummer, dat hij zichtbaar moest dragen. De gevangene werd ook aangesproken met dit nummer; zijn naam werd niet meer gebruikt. Als Beekman buiten de cel was, moest hij een celkap dragen, zodat andere gedetineerden hem niet konden zien.

Zijn werk voerde hij uit in zijn cel. Overdag werd zijn bed opgeklapt en kon er in de cel gewerkt worden. Beekman deed onder meer vlechtwerk. Hij werkte 10 uur per dag, 6 dagen in de week. Bezoek ontvangen mocht hij zelden en slechts één keer in de week had hij toestemming om een brief te versturen. Gelukkig kon hij lezen en schrijven.

Alle andere activiteiten zoals luchten, eten, naar de kerk gaan en het vervoer gebeurde zoveel mogelijk in afzondering. Zo waren in de kerkzaal hokjes gebouwd. De gedetineerden konden tijdens de kerkdiensten dankzij deze hokjes alleen de voorganger zien.

Celpsychose

De gevangenissen uit deze die tijd werden ook zo gebouwd, dat de bewaarders vanuit een centraal punt alle gedetineerden in de gaten konden houden. De gedetineerden konden zelf echter niet zien wanneer en door wie ze werden bekeken. Gevangenissen waren vaak kruisvormig of ronde; denk aan de koepelgevangenissen. De bewaarders mochten niet met de gedetineerden praten.

Al vanaf 1850 was er kritiek op dit systeem, omdat het leed dat eenzame opsluiting te weeg bracht wel heel erg groot was. Zo leidde de eenzame opsluiting bijvoorbeeld tot celpsychose, krankzinnigheid en zelfmoord. Om het isolement te doorbreken zochten gedetineerden soms contact met elkaar door op buizen in de cel te tikken of door tijdens de kerkdienst luidruchtig te kuchen en snuiven. Ondanks protesten duurde het nog tot na de Tweede Wereldoorlog voordat dit gevangenissysteem geheel uit Nederland was verdwenen.

Het einde van Beekman

Bastiaan Beekman bracht een groot deel van zijn leven in deze gevangenissen door. Op 24 november 1888 was hij echter op vrije voeten. De toen 41-jarige Beekman verbleef in logement Arie van Dipten aan de Amstelkade onder Voorn. Rond het middaguur zag de ex-gedetineerde opeens zijn vriendin, die hij acht dagen daarvoor had verlaten. Ze waren elf maanden bij elkaar geweest. De vrouw was in het logement met een andere man, de 22-jarige liedjesschrijver Adrianus Johannes van Hofwegen. Beekman bedacht zich geen moment. Hij gaf zijn voormalige vriendin een hand en een kus en zei:

“Nu ga je niet meer bij me vandaan, maar blijf je in het vervolg weer bij mij”.

De liedjesschrijver reageerde furieus, trok zijn mes en stak Beekman in de buik. De avond daarop overleed Beekman aan zijn verwondingen. De dader werd veroordeeld tot vijf jaren gevangenisstraf wegens mishandeling met de dood tot gevolg. Hij belandde in de gevangenis van ’s-Hertogenbosch, waar hij op 5 juni 1892 overleed.

~ Nationaal Gevangenismuseum – Alina Dijk
Conservator Collectie en Kennismanagement

Ook interessant: Gevangenissen in oorlogstijd, 1940-1945
Boek: Paupers en boeven – 200 Jaar strafkolonie Veenhuizen

Bronnen ▼