Sociale media zijn niets nieuws, in de zestiende en zeventiende eeuw gebruikten we ze ook al. Letterkundige Sophie Reinders reconstrueerde het leven van jonge, adellijke vrouwen uit die periode aan de hand van hun vriendenboekjes – vergelijkbaar met onze huidige Facebookprofielen – en schreef daar een boek over. Ze promoveert op 13 juni aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.
De ‘alba amicorum’ – Latijn voor ‘albums van vrienden’ – die Sophie Reinders bestudeerde tijdens haar onderzoek, worden nogal eens vergeleken met poesiealbums. Ten onrechte. Jonge adellijke vrouwen gebruikten de boekjes niet alleen om tekeningen, persoonlijke spreuken en gedichten van vrienden en familie in te verzamelen, maar er werd ook volop commentaar gegeven op andermans schrijfsels, er werden onderling grapjes gemaakt en er werd volop geflirt in de boekjes, want mannen schreven er ook in. Reinders:
“De boekjes zijn erg levendig en interactief, en daarom eerder vergelijkbaar met de digitale sociale media van nu. Bovendien zijn ze, in tegenstelling tot poesiealbums, echt bedoeld voor (jong)volwassenen. De eigenaressen waren rond de twintig jaar oud en gebruikten hun album meestal tot zij gingen trouwen.”
Veel meer dan ‘een beetje mooi zitten wezen’
Tot nu toe was er vrijwel niets bekend over de leefwereld van adellijke meisjes in de zestiende en zeventiende eeuw. Zakelijke bronnen als testamenten en huwelijkscontracten zijn weliswaar (schaars) beschikbaar, maar er zijn nauwelijks persoonlijke bronnen overgeleverd: men schreef nog geen brieven, de meeste communicatie verliep nog mondeling. Reinders:
‘Bovendien lieten vrouwen in die tijd weinig sporen na in het openbare leven, omdat ze niet gingen studeren of werken.’
De vriendenboekjes tonen daarmee een unieke en verrassende kant van de Gouden Eeuw, die lang onderbelicht is gebleven. ‘Onterecht, want het leven van deze vrouwen was veel interessanter dan we altijd dachten. Ze zaten niet alleen een beetje mooi te wezen en uit hun kasteelraam te staren tot de prins op het witte paard voorbij kwam. Ik ontdekte dat deze meisjes vaak meerdere talen spraken, goed belezen waren, veel reisden en ook nog eens het volledige adellijke huis runden!’
Levens reconstrueren
Reinders onderzocht ruim 30 boekjes, waarvan ze er 22 uitgebreid laat zien en beschrijft in haar boek ‘De mug en de kaars’.
‘In mijn boek reconstrueer ik de levens van deze vrouwen aan de hand van hun vriendenboekjes. Hoe goed dat lukt verschilt; sommige albums zijn uitgebreider of dan andere, van sommige vrouwen hebben we alleen het album van andere aanvullende bronnen. Ik probeer in mijn boek de vergeten verhalen van deze meisjes tot leven te wekken, in de hoop dat lezers ze echt leren kennen. Maar natuurlijk is zo’n vriendenboekje een heel gestileerde weergave van het echte leven, net als je Facebookprofiel.’
Door te bestuderen wie in wiens boekje schreef, kon Reinders volledige sociale netwerken van ruim vierhonderd jaar geleden reconstrueren. De boekjes waren een tijdelijk modeverschijnsel dat een paar generaties lang ‘in’ was, net als bijvoorbeeld flippo’s verzamelen dat ooit was. Het laatste boekje dat Reinders onderzocht bevat inscripties uit 1640. ‘Daarna was de hype voorbij.’
Meer informatie over het boek: De mug en de kaars – Vriendenboekjes van adellijke vrouwen 1575-1640
