Gelre en het verhaal van de draak

De oorsprong van de naam Gelre

Veel belangrijke families, steden, streken en landen kennen ‘ontstaansverhalen’ die soms meer op sprookjes lijken dan op correct beschreven historische gebeurtenissen. Zonder enige moeite is er dan sprake van een afstamming van of stichting door de Griekse held Odysseus, de Trojaanse held Aeneas of de Romeinse heerser Julius Caesar. Middeleeuwers vonden een goed verhaal belangrijker dan kloppende feiten. Niet in de laatste plaats omdat daarmee de exclusiviteit van een persoon, stad of land kon worden onderstreept. Gelderland vormt hierop geen uitzondering. De middeleeuwse naam ‘Gelre’ zou verbonden zijn met een drakenverhaal.

Wichardsage

Een woeste draak met lichtgevende ogen zaaide dood en verderf aan de oevers van de Niers. De draak hield zich op onder een mispelboom en geen edelman durfde het aan hem tegemoet te treden.

Uiteindelijk gingen twee broers, Wichard en Lupold van Pont, het beest te lijf en samen doodden ze de draak, die voortdurend de kreet ‘Gelre’ uitstiet. De dappere daad bleef niet onbeloond. De broers kregen de grond in bezit waar de draak had geleefd en ze bouwden er hun burcht, die ze Gelre noemden. Vanaf dat moment voerden ze een heraldisch wapen met drie mispels. Wichard trouwde met de dochter van de Zutphense graaf en de rest is geschiedenis…

Varianten

Er bestaan veel varianten van dit Gelderse drakenverhaal. Het werd voor het eerst opgetekend door de vijftiende-eeuwse kroniekschrijver Willem van Berchen. Sommige latere versies situeren het in het jaar 878, maar veel elementen – zoals het huwelijk met de Zutphense gravendochter en het voeren van heraldische tekens – gaan terug op de twaalfde eeuw. De vermelding van het jaar 878 heeft wel aanleiding gegeven tot speculaties over een connectie met de Vikingen. Hun ‘drakenschepen’ (drakkars) plunderden rond deze tijd de Maasvallei, waarna de Vikingen er een winterkamp opsloegen. Over de exacte locatie bestaat discussie. De historisch vermelde plaats Ascloa is met Elsloo (boven Maastricht), Asselt (boven Roermond) en Hasselt (boven Venlo) geïdentificeerd. De aanwezigheid van Vikingen en hun plundertochten kunnen in het collectieve geheugen van de bewoners verankerd zijn geraakt en na eeuwenlang doorvertellen en verder inkleuren in de late middeleeuwen zijn opgeschreven. De drakenkreet ‘Gelre’ zou dan in verband gebracht kunnen worden met een strijdkreet die Vikingen voerden: ‘Geil Ran’, wat zoiets betekenende als ‘Heil (of Hoera) plundering’.

Een mooi verhaal, maar zonder bewijs is het niet veel meer dan een nieuwe ontstaansmythe van de naam Gelre. Veel waarschijnlijker is dat deze naam (in de negende en tiende eeuw Gellero, Gellera) een ‘rode’-naam is: Gel-r(od)e: een bosontginning. ‘Gel’ betekent waarschijnlijk ‘vruchtbaar’. De betekenis van de naam, en daarmee van de provincie, is dan ‘(land van de) vruchtbare bosontginning’.

Tot slot: Gelderland legde in tegenstelling tot veel Nederlandse gewesten geen link met een klassieke held als grondlegger van het vorstendom. Wichard en Lupold worden geportretteerd als lokale helden, maar onmiskenbaar zijn er raakvlakken met het ontstaansverhaal van Rome, gesticht door de broers Romulus en Remus. De mythische Wichard werd zo de Gelderse Romulus: stamvader van de Gelderse graven.

Boek: Verhaal van Gelderland