Geschiedenis van de kerstkaart

De kerstkaart of nieuwjaarskaart wordt tegenwoordig steeds vaker digitaal in plaats van op papier verstuurd. Waar in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw jaarlijks nog zo’n tweehonderd miljoen kerstkaarten op de post gingen, was dit aantal in 2017 al gedaald naar zo’n vijfentachtig miljoen. De traditie van het sturen van kerstkaarten is al eeuwenoud. Waar komt deze gewoonte vandaan?

De vroegste wenskaarten

Elkaar attenties geven was in de decembertijd was al gebruikelijk in de Oudheid. Zo gaven Germanen en ook Romeinen elkaar maretakjes en groene takken rond oud- en nieuwjaar. Maar kaarten werden er nog niet verstuurd.

In de Middeleeuwen gaf de Europese adel houtsnijwerken met religieuze kersttaferelen aan geliefden of aan goede relaties uit hogere kringen. De vroegste ons bekende wenskaarten stammen uit de late middeleeuwen.

In de vijftiende eeuw bestond de gewoonte om een geliefde een kaart met goede wensen te sturen. Deze gewoonte van kaarten sturen groeide in de zestiende en zeventiende eeuw, maar van een wijdverbreide gewoonte was zeker geen sprake: het waren voornamelijk de rijken die kaarten stuurden. En niet specifiek met kerst, maar kaarten met daarop liefdesbetuigingen en groeten.

De eerste ‘echte’ kerstkaart die onder historici bekend is, is een kaart uit 1611. Deze was geschreven door de arts Michael Maierus, afkomstig uit het Heilige Roomse Rijk, die een kaart naar de Engelse vorst James I zond. Hij schreef de tekst in een roosvorm. De tekst luidde, vertaald:

…met een gebaar van vreugdevolle viering van de geboortedag van de Heer, met vreugde en voorspoed gaan we het voorspoedige jaar 1612 binnen.

De eerste commerciële én ophefmakende kerstkaarten

De Londense ondernemer Henry Cole was de eerste die, in 1843, ervoor koos om kerstkaarten te laten drukken voor commercieel gebruik. Er waren al wel handgemaakte kaarten in omloop, maar voor al zijn relaties een persoonlijke kaart maken was onbegonnen werk. Daarom gaf Cole een drukkerij opdracht om 1000 kaarten te drukken met daarop een sfeervolle afbeelding en kerstwens.

De kaart van Cole, die in 1844 verscheen, veroorzaakte de nodige ophef in het Victoriaanse Engeland. Er stond namelijk een afbeelding op van een vrouw die een jong meisje een slokje rode wijn gaf… Deze tekening was gemaakt door John Callcott Horsley en voorzien van de nog steeds veelgebruikte tekst…

…A Merry Christmas and a Happy New Year to You.

In december 1843 publiceerde Charles Dickens zijn beroemd geworden boek A Christmas Carol. Het zou kunnen dat tekenaar Horsley zich door dit boek heeft laten inspireren.

De Industriële Revolutie, met name de uitvinding van de stoommachine, zorgden ervoor dat kerstkaarten razendsnel gedrukt konden worden en natuurlijk ook met de stoomtrein snel over het land verspreid konden worden.

Doorbraak kerstkaarten in Nederland en de Verenigde Staten in de jaren 1870

De doorbraak van de kerst- en nieuwjaarskaart in Nederland vond plaats in 1871. In dat jaar introduceerde de PTT de zogeheten briefkaart. Binnen een tijdsbestek van jaren zetten anderen tekeningen en afbeeldingen op deze kaarten, waardoor het fenomeen ‘ansichtkaart’ ontstond. In de jaren 1890 werd het versturen van dit soort kaarten, ook rond kerst en oud en nieuw, een echte rage.

De eerste drukker in Nederland die de kerstkaart commercieel verhandelde, was Boekhandel Koster uit Amsterdam, die hiermee in 1873 begon. Op de kaarten van Koster stond een leuke wens in rijmvorm.

In de Verenigde Staten begon in 1875 de van oorsprong Duitse drukker Louis Prang met de massaproductie van kerstkaarten. In 1881 drukte hij er per jaar inmiddels al vijf miljoen. ZO vond de kerstkart ingang in Amerika.

Bronnen ▼